i
j
Rycina 3.5. Pozycje drenażowe: drenaż segmentów podstawnych tylnych obu dolnych płatów płuc (i); drenaż segmentów podstawnych tylnych obu dolnych płatów płuc (j).
3.1.1. Przywracanie statycznej i dynamicznej równowagi mięśniowej po operacjach chirurgicznych
Przywracanie równowagi mięśniowej należy rozpocząć od rozciągnięcia przykurczonych mięśni tonicznych, a dopiero potem zastosować trening wzmacniający osłabione mięśnie fazowe. Ta kolejność ma podstawowe znaczenie, gdyż wzmacnianie mięśni fazowych bez rozciągnięcia tonicznych będzie nieskuteczne – ruch w stawie nie przebiega wtedy w pełnym fizjologicznym zakresie, mięśnie fazowe pracują w warunkach pełnego rozciągnięcia i niepełnego skurczu, co w konsekwencji powoduje wydłużenie włókien mięśniowych. Jeżeli ograniczony jest zakres ruchu w stawie, to po pewnym czasie w mięśniach występują zmiany adaptacyjne polegające na skróceniu części kurczliwej mięśnia na korzyść wydłużenia ścięgien. W treningu wzmacniającym mięśnie rozciągnięte, o nadmiernie oddalonych przyczepach stosuje się ćwiczenia w skurczu pełnym i rozciągnięciu niepełnym. Czasami tylko samo rozciągnięcie przykurczonych mięśni tonicznych, bez wzmocnienia „osłabionych” mięśni fazowych, może przywrócić równowagę mięśniową między obiema antagonistycznymi grupami mięśniowymi. Powrót do równowagi jest tym szybszy, im krócej trwało patologiczne ustawienie w stawie, a tym samym im krócej były rozciągane i przez to osłabiane mięśnie fazowe.
3.1.2. Techniki terapii manualnej stosowane po operacjach chirurgicznych
W przypadku wystąpienia zaburzeń w obrębie układu mięśniowo-powięziowo-więzadłowego u chorych będących po operacjach chirurgicznych należy zastosować techniki zmniejszające napięcie mięśniowo-powięziowe. Delikatne techniki rozluźniania mięśniowo-powięziowego rozpoczyna się wkrótce po zagojeniu się rany pooperacyjnej. Zapobiegają one włóknieniu i zaburzeniu ślizgów tkankowych pomiędzy poszczególnymi warstwami tkanek w okolicy operowanej, w której pacjenci często odczuwają zwiększone ich napięcie, ograniczenie ruchomości lub ból.
Techniki rozluźniania mięśniowo-powięziowego należy stosować w miejscach, w których występują ograniczenia ruchomości tkanek, zachowując zasady stopniowania trudności i odpowiedniego doboru siły oddziaływania poszczególnych technik. Bezpośrednio po operacji delikatnie i pośrednio uruchamia się okolicę rany pooperacyjnej. W przypadku operacji torakochirurgicznych istotne znaczenie mają ćwiczenia oddechowe, które aktywują przeponę i uruchamiają układ powięzi klatki piersiowej, zapobiegając zrostom i restrykcjom. Ze względu na funkcjonalną ciągłość tkankową należy także rozluźniać układ mięśniowo-powięziowy szyi i kończyn górnych. Uruchamianie i mobilizacja mięśni klatki piersiowej powodują obniżenie napięcia tkanek w obrębie tułowia, szyi, kończyn górnych, a nawet pachwin i kończyn dolnych.
Po operacjach torakochirurgicznych istotne znaczenie ma także odtworzenie właściwego ruchu łopatki na tylnej ścianie klatki piersiowej. Zaburzenie tego ruchu powoduje bowiem wtórne zaburzenie wzorców ruchowych oraz funkcji obręczy barkowej prowadzące do przeciążania oraz bólu.
Istotnym problemem po operacjach chirurgicznych są blizny, które mają znaczenie nie tylko estetyczne, lecz także funkcjonalne, gdyż znacznie ograniczając ruchomość tkanek, prowadzą do upośledzenia zakresu ruchów w stawach, zaburzenia postawy ciała chorych oraz uczucia zmęczenia. Cele terapii tkanek miękkich w przypadku blizn po leczeniu operacyjnym to:
→ osiągnięcie miękkiego oporu końcowego podczas przesuwania blizny i okolicznych tkanek;
→ uwolnienie blizn ze „sklejeń” z głębszymi tkankami;
→ wyrównanie zarysów blizn, które są zagłębiane (wciągane) przez połączenia z głębokimi tkankami;
→ poprawa zakresów ruchów, które są ograniczone przez blizny;
→ zmniejszenie bolesności blizn oraz tkanek je otaczających.
Terapię tkanek związanych z bliznami należy rozpocząć od rolowania statycznego i dynamicznego skóry oraz tkanki podskórnej dookoła blizny. Wykonując statyczne rolowanie skóry, chwyta się fałd skóry i tkanki podskórnej pomiędzy kciuki a pozostałe palce. Chwyt ten należy trzymać tak długo, aż poczuje się rozluźnienie tkanek.
Istotną rolę w rozluźnianiu tkanek związanych z bliznami mają techniki rozciągające wzdłuż, w poprzek oraz w kierunkach skośnych do linii blizny. Mobilizacja blizny i jej okolicy polega na delikatnym, ciągłym rozciąganiu palcami tkanek w różnych kierunkach.
Bezpośrednie rolowanie blizny jest podobne do techniki pośredniego rolowania okolicy blizny. W tym przypadku rolowanie prowadzi się bezpośrednio na bliźnie, wykonując palcami trakcję pionową i nieznaczne poziome przesunięcie tkanek.
W terapii rozległych i trudnych do mobilizacji blizn wykorzystuje się bezpośrednie, celowane uwalnianie mięśniowo-powięziowe – stosuje się je wtedy, gdy inne techniki nie skutkują oraz gdy występują duże zrosty pooperacyjne. Również w przypadku blizn z dużymi zrostami zalecane jest stosowanie techniki bezpośredniego, celowanego jej uwalniania.
Istotną techniką zmniejszającą podwyższone napięcie mięśniowo-powięziowe i bezpiecznie zwiększającą ruchomość w stawach po operacjach chirurgicznych jest poizometryczna relaksacja mięśni. Wskazaniami do jej zastosowania są:
→ nadmierne napięcie mięśniowe,
→ przykurcze mięśniowe lub łącznotkankowe ograniczenia ruchomości,
→ osłabienie mięśni,
→ zastój chłonny,
→ ograniczenia ruchomości w stawach wynikające z dysfunkcji tkanek miękkich.
Ćwiczenia z wykorzystaniem techniki poizometrycznej relaksacji mięśni rozpoczyna się od rozciągnięcia mięśnia do uczucia pierwszego bólu lub uczucia oporu przy utrzymaniu tej pozycji. Następnie pacjent wykonuje napięcie izometryczne mięśnia na poziomie 20% przeciwko ręce fizjoterapeuty (trwające 8–10 sekund), kolejno rozluźniając mięśnie, po czym następuje powolne przesunięcie części ciała w kierunku rozciągającym mięśnie. Istotnym elementem podczas rozciągania jest swobodny, głęboki wydech na końcu każdej z faz napięcia. Po zastosowaniu wszystkich cykli należy utrwalić uzyskaną pozycję rozciągnięcia poprzez kilkusekundowe napięcie mięśni antagonistycznych. Ćwiczenia te powtarza się 2–4 razy z udziałem fizjoterapeuty, chory może je jednak wykonywać również samodzielnie.
W fizjoterapii po operacjach chirurgicznych stosowane są także manualne techniki mobilizacji stawów obwodowych i kręgosłupa, które umożliwiają normalizację zaburzonych czynności tkanek okołostawowych. Zależnie od potrzeby oraz wskazań i przeciwwskazań wykorzystuje się różne techniki manualne. W okolicach operowanych stosuje się techniki stawowe i tkankowe.
Godną uwagi, bezpieczną i skuteczną metodą zmniejszania bólu mięśniowo-powięziowego po leczeniu chirurgicznym jest terapia punktów spustowych na mięśniach pośrednio i bezpośrednio związanych z polem pooperacyjnym.
Po