Piśmiennictwo
1. Bień B., Wojszel B., Wilmańska J.: Epidemiologiczna ocena rozpowszechnienia niesprawności funkcjonalnej u osób w późnej starości a świadczenie opieki. Gerontologia Polska. 1999, 7(2), 42-43.
2. Borowiak E., Kostka T.: Predictors of quality of life in older people living at home and in institutions. Aging Clin. Exp. Res. 2004, 16, 212-220.
3. Bowker L.K., Price J.D., Smith S.C.: Oxford Handbook of Geriatrie Medicine. Oxford University Press Inc., New York 2006.
5. Sytuacja zdrowotna osób w starszym wieku w Polsce (Aspekt medyczny i społeczno-demograficzny). Materiały na seminarium naukowe 18 września!998. Szkoła Zdrowia Publicznego Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi, Zakład Demografii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
6. Szczerbińska K.: Wybrane modele opieki geriatrycznej na świecie. Służba Zdrowia, 2000, 61-64 (2954-2957), 35-37.
7. Szczerbińska, K.: Wpływ sprawności osób starszych w zakresie ADL na ich korzystanie z opieki zdrowotnej i pomocy społecznej. Gerontologia Polska 2004, 12(2), 89-95.
8. Szczerbińska K.: Organizacja opieki nad osobami starszymi w Polsce i Europie, www.docedu.klrwp.pl
9. Szukalski S.M.: Wyzwania demograficzne i ich skutki dla rozwoju usług ochrony zdrowia w Polsce. W: Materiały III Ogólnopolskiej Konferencji „Postępy klinicznych podstaw rehabilitacji" Łódź 7.12.2007, 6-7.
10. www.stat.gov.pl.
11. www.un.org/esa
ROZDZIAŁ 2
CAŁOŚCIOWA OCENA GERIATRYCZNA
Tomasz Kostka
Całościowa ocena geriatryczna (COG) jest obszernym procesem diagnostycznym niezbędnym do oceny sytuacji biopsychospołecznej seniora przebywającego w środowisku domowym lub instytucjonalnym. Obejmuje ocenę stanu czynnościowego, stanu zdrowia fizycznego, poziomu funkcji umysłowych oraz sytuacji socjalno-środowiskowej.
Całościowa ocena geriatryczna (COG) jest to wielokierunkowy, zintegrowany proces diagnostyczny, którego celem jest określenie zakresu zaburzenia dobrostanu (według definicji zdrowia WHO), priorytetów leczniczo-rehabilitacyjnych, potrzeb i możliwości zapewnienia dalszego leczenia/rehabilitacji/opieki (dom, dom opieki, zakład opiekuńczo-leczniczy, oddział szpitalny).
Pozwala ocenić zdolność osoby starszej do samodzielnego funkcjonowania oraz określić potrzeby zdrowotne, psychologiczne i socjalne osoby w wieku podeszłym.
Określa hierarchię potrzeb osoby starszej.
Optymalnie przeprowadzana jest przez zespół w składzie: lekarz, psycholog, rehabilitant, pielęgniarka, pracownik socjalny. Bardzo istotna jest współpraca z rodziną chorego.
Ocena stanu czynnościowego
Metodami najczęściej stosowanymi w badaniach są skale: oceny podstawowych czynności życia codziennego, czyli funkcjonowania codziennego (ADL – Activites of Daily Living), i oceny złożonych czynności życia codziennego, czyli funkcjonowania instrumentalnego (IADL – Instrumental Activites of Daily Living).
Skala ADL zawiera sześć pytań dotyczących stopnia samodzielności w zakresie wykonywania przez pacjenta codziennych czynności, do których zaliczono utrzymanie higieny, ubieranie się, korzystanie z toalety, kontrolowanie zwieraczy (oddawanie moczu i stolca), jedzenie, a także poruszanie się związane ze zdolnością do kładzenia się i wstawania z łóżka oraz siadania i wstawania z krzesła. Niewielka liczba zdobytych punktów według tej skali świadczy o niezdolności osoby do samodzielnego funkcjonowania oraz konieczności pomocy ze strony innych ludzi w zakresie poszczególnych czynności życia codziennego.
Skala IADL ocenia osiem parametrów funkcjonowania instrumentalnego dotyczących zdolności posługiwania się telefonem, dokonywania zakupów, przygotowywania posiłków, sprzątania, prania, korzystania ze środków transportu, przyjmowania leków oraz posługiwania się pieniędzmi. Przy pomocy skali IADL oceniamy niezależność człowieka w funkcjonowaniu w otaczającym go świecie. Autonomia osoby badanej zmniejsza się wraz ze spadkiem liczby punktów, czyli mniejszą zdolnością do wykonywania określonych czynności.
Bardzo podobnym narzędziem badawczym służącym do oceny poziomu sprawności funkcjonalnej jest skala Barthel. Jest ona stosowana w wielu krajach Europy Zachodniej, głównie do obliczania poziomu zapotrzebowania na opiekę osób trzecich, a tym samym do ustalania kosztów opieki. Skala ta ocenia punktowo wykonywanie czynności życia codziennego takich jak: spożywanie posiłków, poruszanie się, utrzymywanie higieny, ubieranie się, kontrola zwieraczy itp. Mniejsza liczba punktów świadczy o tym, że badany kwalifikuje się do grupy osób wymagających określonej opieki.
Kolejnym narzędziem badawczym jest kwestionariusz EASY-Care. Przez kompleksową ocenę funkcjonalną umożliwia on analizę potrzeb socjo-medycznych seniora w środowisku zamieszkania. Kwestionariusz EASY-Care oprócz danych personalnych respondenta i ankietera zawiera pytania oceniające zdolność widzenia, słyszenia oraz żucia pokarmów. Obejmuje samoocenę stanu zdrowia, samopoczucia oraz analizę sprawności w zakresie czynności codziennych (ADL) i instrumentalnych (IADL) rozszerzoną o wskazanie osoby pomagającej w wykonywaniu danej czynności. W dalszej części kwestionariusz EASY-Care zawiera sześciopunktowy test badający stopień upośledzenia czynności poznawczych oraz pytania dotyczące indywidualnych potrzeb respondenta.
Oprócz wymienionych podstawowych skal w analizie sprawności funkcjonalnej stosuje się niekiedy wiele innych testów. TUG test (timed „up and go” test) – test „wstań i idź” ocenia dwie podstawowe funkcje życia codziennego: przejście z pozycji siedzącej do stojącej oraz marsz na krótkim dystansie. Pacjent w jak najszybszym czasie podnosi się z pozycji siedzącej na krześle o standardowej wysokości do pozycji stojącej (jeśli to konieczne, może używać rąk do podparcia), maszeruje na dystansie 3 m, wykonuje zwrot, maszeruje z powrotem do krzesła i siada. Po opisie słownym i praktycznej próbie pacjent powtarza test 2-krotnie. Czas mierzony jest stoperem. Do analizy używana jest próba, podczas której pacjent uzyskał lepszy wynik. Osoby sprawne wykonują test w czasie około 10 sekund. Osoby zniedołężniałe potrzebują co najmniej 20 sekund. Wynik powyżej 14 sekund wskazuje na zwiększone ryzyko upadków.
Załącznik 1. Skala funkcjonowania codziennego – ADL*
* Każdą czynność ocenia się w skali 3-stopniowej (1, 0,5 i 0 p.).
Wynik końcowy............/6
Interpretacja:
5-6 p. – osoba sprawna,
3-4 p. – osoba umiarkowanie niesprawna,
≤ 2 p. – osoba w znacznym stopniu niesprawna.
Załącznik 2. Skala funkcjonowania instrumentalnego (skala Lawtona) – IADL
Każdy z punktów można również oceniać w skali 3-stopniowej (analogicznie do skali ADL).
Wynik końcowy............/8
W zależności od kręgu kulturowego, religii itp., interpretacja może