Okres po 2020 roku będzie charakteryzował się gwałtownym starzeniem się ludności. Znaczny przyrost nastąpi w najstarszych grupach wieku.
Zmiana struktury demograficznej ludności niesie ze sobą konsekwencje natury zarówno społeczno-ekonomicznej, jak i zdrowotnej. Dochodzi do zmian struktury popytu na towary i usługi, z coraz większym popytem zgłaszanym przez osoby starsze. Będzie to dotyczyć w szczególności rozwoju usług (opieka nad osobami w podeszłym wieku, usługi bytowe i socjalne, związane z opieką zdrowotną i z wykorzystaniem czasu wolnego). Rynek pracy w przyszłości będzie w coraz większym stopniu określony przez rosnącą populację osób starszych. Można oczekiwać, że wydłużający się okres życia przyniesie także wydłużenie się aktywnego życia zawodowego.
Opisana powyżej sytuacja demograficzna Polski i całej Europy stwarza konieczność większego zainteresowania się problemami zdrowotnymi osób po 65. roku życia. Na skutek starzenia się w organizmie człowieka dochodzi do wielu zmian fizjologicznych i patofizjologicznych pogarszających możliwość jego funkcjonowania.
W Polsce wydłuża się wskaźnik oczekiwanej długości życia (LE – life expectancy). Wskaźnik, który określa ilość lat przeżytych w dobrym stanie zdrowia (HALE – health adjusted life expectancy), jest o ponad 8 lat mniejszy niż wskaźnik LE.
Wraz z wiekiem spada stopniowo sprawność fizyczna, co powoduje z czasem trudności w wykonywaniu podstawowych czynności dnia codziennego. Jedną z podstawowych potrzeb każdego człowieka, bez względu na wiek, jest zachowanie samowystarczalności i niezależności. Odsetek występowania niepełnosprawności gwałtownie wzrasta w starszych grupach wiekowych, osiągając 50% u osób powyżej 80. roku życia. Sytuację komplikuje dodatkowo zwiększająca się ilość współistniejących chorób przewlekłych. Odmienność chorowania seniorów wywodzi się z przewagi w tym wieku chorób swoistych dla starości („of aging”) bądź chorób o wyraźnie odmiennym przebiegu niż u osób młodszych („in aging”). Sprawność starszych osób stanowi wypadkową postępującego procesu starzenia się, współistniejących patologii, schorzeń, następstw przebytych urazów, stylu życia oraz czynników psychospołecznych.
Lekarz rodzinny jest pierwszym i najważniejszym ogniwem kontaktu pacjenta z systemem ochrony zdrowia. Dlatego też szczególnego znaczenia nabiera kształcenie lekarzy rodzinnych przygotowujące ich do opieki nad starzejącym się społeczeństwem.
W zakresie usług medycznych postępujące starzenie się ludności implikuje rozwój kształcenia geriatrów, specjalistów z zakresu usług rehabilitacyjnych, opieki medycznej osób w podeszłym wieku oraz rozwój usług społeczno-socjalnych.
Koszt opieki zdrowotnej osób po 65. roku życia jest czterokrotnie wyższy niż osób w wieku 15-54 lat. Z tego względu obok wzrostu nakładów konieczne jest szukanie efektywnych form leczenia i opieki. Na przykład stosowanie procedur zapobiegawczych uwarunkowane jest m.in. statystycznym przeciętnym dalszym trwaniem życia.
Najczęściej przyjmuje się, że pełne zastosowanie procedur zapobiegawczych jest uzasadnione, gdy dalszy statystyczny oczekiwany okres przeżycia wynosi ≥ 10 lat.
W 2006 roku dalsze przeciętne trwanie życia 10 lat występowało u mężczyzn w 73. roku życia, a kobiet w 77. roku życia. Jednocześnie należy uwzględniać specyfikę postępowania z pacjentem w starszym wieku. Na przykład w profilaktyce wtórnej udaru mózgu w nadciśnieniu tętniczym należy szczególnie uważać, aby przez obniżenie ciśnienia tętniczego nie spowodować spadku perfuzji mózgowej.
Najważniejsze procedury o uznanym znaczeniu w prewencji geriatrycznej pierwotnej i wtórnej:
1) Zapobieganie nadciśnieniu tętniczemu, wykrywanie i leczenie nadciśnienia tętniczego.
2) Wykrywanie, zapobieganie i leczenie cukrzycy.
3) Zapobieganie otyłości i niedożywieniu, wykrywanie i leczenie otyłości i niedożywienia.
4) Wykrywanie nowotworów okrężnicy (endoskopia, testy na krew utajoną w stolcu).
5) Wykrywanie raka gruczołu krokowego (badanie per rectum, oznaczanie antygenu swoistego gruczołu krokowego – PSA).
6) Wykrywanie raka piersi (badanie piersi, mammografia).
7) Immunoprofilaktyka (szczepienia przeciw grypie, tężcowi, pneumokokowemu zapaleniu płuc).
8) Chemioprofilaktyka (aspiryna w prewencji wtórnej choroby niedokrwiennej serca, statyny w hipercholesterolemii).
9) Zapobieganie osteoporozie (podawanie witaminy D w dawce 800 jm./dobę oraz wapnia 1000 mg/dobę), wykrywanie i leczenie osteoporozy.
10) Modyfikacja stylu życia (zaprzestanie palenia tytoniu, właściwa dieta, systematyczna aktywność ruchowa).
Optymalnym miejscem pobytu osoby starszej jest środowisko domowe. Ważne jest zapobieganie hospitalizacji lub umieszczaniu w zakładach opiekuńczych, gdy nie jest to bezwzględnie konieczne. W przypadku konieczności hospitalizacji lub instytucjonalizacji należy dążyć do maksymalnego skrócenia (ograniczenia) pobytu z zapewnieniem jak najlepszych warunków opieki. Dlatego też, obok klasycznych form opieki (oddział szpitalny, poradnia), tworzonych jest na świecie wiele różnych modeli opieki nad osobami starszymi (tabela 1.1).
Jedną z form opieki jest program całościowej opieki nad ludźmi starszymi (PACE – program all-inclusive care for elderly). System obejmuje opieką pacjentów w domu, poradni, ośrodku opieki dziennej, zakładzie opiekuńczym i szpitalu, zapewnia dostęp do usług podstawowych i specjalistycznych. Do opieki tego rodzaju kwalifikowane są osoby powyżej 55. roku życia, które mają skierowanie do zakładów opiekuńczych i mieszkają w rejonie działania ośrodka PACE. Zwykle osoby te mają około 80 lat, cierpią na 7 do 8 schorzeń i wymagają pomocy w zakresie 2 do 3 czynności życia codziennego. PACE umożliwia osobom starszym zakwalifikowanym do przyjęcia do zakładu opiekuńczego przebywanie w środowisku domowym w warunkach pełnego zaspokojenia potrzeb zdrowotnych, socjalnych i rehabilitacyjnych. Świadczenia medyczne są realizowane przez różnych specjalistów współpracujących w zespole terapeutycznym.
Tabela 1.1. Modele sprawowania opieki nad pacjentem w starszym wieku
Zadaniem ośrodków opieki przejściowej (OOP) (transitional care centres) jest przejmowanie ze szpitala starszych pacjentów w celu rehabilitacji i przygotowania ich do powrotu do domu. Do OOP przyjmowane są osoby wymagające rehabilitacji – kardiologicznej, po zabiegach ortopedycznych i udarach mózgu – oraz osoby niepełnosprawne, które nie mogą pozostawać same w domu. Zespół lekarzy geriatrów, pielęgniarek wyspecjalizowanych w geriatrii, personel zakładu opiekuńczego prowadzi proces leczenia aż do wypisu pacjenta do domu. OOP pozwala skrócić czas pobytu osób w wieku podeszłym w szpitalach, zmniejsza ryzyko ponownej hospitalizacji, jest tańszy niż inne formy opieki.
Lekarz rodzinny jest najważniejszym ogniwem opieki nad osobami starszymi. Przez ocenę stanu zdrowia, sprawności i samodzielności seniora dokonuje oceny jego potrzeb zdrowotnych i socjalnych. Potrzeby te powinny być zaspokajane dzięki kompleksowej opiece sprawowanej przez lekarza rodzinnego we współpracy z innymi specjalistami (szczególnie geriatrii i rehabilitacji), fizjoterapeutą, logopedą, psychologiem, pielęgniarką środowiskową, pracownikiem socjalnym i organizacjami działającymi na rzecz osób starszych.
Repetytorium
1. Omów przyczyny starzenia się ludności.
2. Ile wynosi obecnie w Polsce przeciętne trwanie