• Psycholodzy środowiskowi – zajmują się poprawą interakcji człowieka ze środowiskiem. Na przykład mogą badać wpływ ogrodów w miastach na osiągnięcia szkolne dzieci lub obmyślać sposoby zachęcania ludzi do podejmowania zachowań przyjaznych dla środowiska, w rodzaju recyclingu. W sektorze prywatnym psycholodzy środowiskowi mogą zajmować się podtrzymywaniem zaangażowania klientów w zrównoważony rozwój lub prowadzić warsztaty ukazujące korzyści zdrowotne dla ludzi wynikające z kontaktów z naturą (Novotney, 2009).
• Gerontopsycholodzy – tworzą najnowsze pole w psychologii. Wraz z gwałtownie powiększającą się populacją dorosłych powyżej 65. roku życia w USA, Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne ustanowiło profesjonalną geropsychologię jako dziedzinę, której celem jest wsparcie osób starszych w utrzymaniu zdrowia i dobrostanu oraz skutecznym radzeniu sobie z wyzwaniami związanymi ze starzeniem się. Geropsycholodzy prowadzą ocenę psychologiczną, dokonują interwencji oraz prowadzą konsultacje dla rodzin, opiekunów, przedstawicieli zawodów medycznych. Celem tych działań jest wsparcie osób starszych w maksymalnym wykorzystywaniu ich możliwości w późniejszym okresie życia.
Więcej informacji na temat możliwości rozwoju zawodowego dla psychologów zawiera praca Careers in Psychology (Kariery zawodowe psychologów) opublikowana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (2011) i dostępna on-line.
1.1.3. Psychologia to nie psychiatria
Podobnie jak początkujący student psychologii może myśleć, że każdy psycholog to psycholog kliniczny, może też nie odróżniać psychologii od psychiatrii. Wyjaśnijmy to nieporozumienie na wypadek, gdybyś otrzymał takie pytanie w teście.
Niemal wszyscy psychiatrzy i tylko niektórzy psycholodzy leczą zaburzenia psychiczne – i na tym kończy się podobieństwo. Psychiatria jest dziedziną medycyny, a nie psychologii. Psychiatrzy uzyskują tytuł MD (Doctor of Medicine; doktora medycyny), a ponadto zdobywają specjalistyczną wiedzę na temat leczenia – zazwyczaj za pomocą leków – problemów psychicznych i problemów z zakresu zachowania. Dlatego psychiatrzy są uprawnieni do przepisywania leków i wykonywania innych procedur medycznych. W konsekwencji leczą pacjentów z poważniejszymi zaburzeniami umysłowymi (takimi jak schizofrenia), traktując ich raczej z perspektywy medycznej, jako osoby cierpiące na „choroby” psychicznie.
Natomiast psychologia jest dziedziną znacznie szerszą, obejmującą cały zakres ludzkich zachowań i procesów psychicznych, od funkcji mózgu po interakcje społeczne, i od dobrostanu psychicznego po zaburzenia psychiczne. W przypadku większości psychologów, w ramach kształcenia prowadzącego do zdobycia dyplomu, kładzie się nacisk na metody badawcze oraz na zaawansowane treści z zakresu wymienionych wcześniej specjalności. Ponadto, choć psycholodzy na ogół mają tytuł doktora, ich wykształcenie nie ma charakteru medycznego i zwykle nie uprawnia do przepisywania leków. Ostatnio jednak w niektórych stanach wprowadzono uregulowania prawne zezwalające uprawnionym psychologom na przepisywanie pewnych leków – po przejściu zaawansowanych szkoleń i uzyskaniu odpowiednich certyfikatów (APA, 2014). Podsumowując, psycholodzy pracują w wielu specjalnościach, ale we wszystkich przypadkach widzą ludzi z perspektywy psychologicznej. Ten punkt widzenia obrazują psycholodzy kliniczni i pracujący w poradnictwie psychologicznym, traktujący osoby, którym pomagają, jako klientów, a nie pacjentów.
Wiesz już, że psychiatria nie jest psychologią. Przyjrzyjmy się teraz czemuś jeszcze, co często jest błędnie brane za psychologię – pseudopsychologii.
1.2. MYŚLĄC KRYTYCZNIE O PSYCHOLOGII I PSEUDOPSCHOLOGII
ZADANIE > ODRÓŻNIĆ PSYCHOLOGIĘ OD PSEUDOPSYCHOLOGII
Popularne filmy, jakie jak seriale Lucy lub X-Men, wpisują się w długą tradycję rozrywki, która wykorzystuje ludzką fascynację tajemnymi mocami umysłu lub nadnaturalnymi siłami wpływającymi na zachowanie. Na podobnej zasadzie działa horoskop w twojej codziennej gazecie. I nie ma żadnego znaczenia to, że astrologia została całkowicie zdemaskowana (Schick i Vaughn, 2001). Żadnych podstaw faktograficznych nie ma też grafologia (fałszywa nauka na temat analizy pisma ręcznego), przepowiadanie przyszłości ani rzekoma siła przekazów podprogowych zmuszających nas do dokonania zakupu jakiegoś produktu. Wszystkie te przypadki można zaliczyć do wspólnego działu pseudopsychologii: niemających żadnego potwierdzenia przekonań psychologicznych podszywających się pod prawdy naukowe.
Oczywiście horoskopy i opisy zjawisk paranormalnych mogą być źródłem przyjemnej rozrywki, ale trzeba wiedzieć, gdzie kończy się realność i zaczyna fantazja. Ostatecznie nie chciałbyś podejmować ważnej decyzji dotyczącej swojego zdrowia lub dobrobytu na podstawie fałszywych informacji, prawda? Dlatego jednym z naszych celów w tym tekście jest pomóc ci myśleć krytycznie o niezwykłych twierdzeniach na temat zachowania i procesów psychicznych. I abyś nie uznał, że „krytyczne myślenie” oznacza dla nas, iż powinieneś znaleźć sposób na krytykę, pozwól nam wyjaśnić, co mamy na myśli, używając tego ważnego terminu.
Nadnaturalne moce Profesora X z X-Mena, granego tutaj przez Sir Patryka Stewarta, mogą być czymś zabawnym jako wyobrażenie, ale nie mają żadnych podstaw naukowych.
1.2.1. Co to jest myślenie krytyczne?
Mówiący o myśleniu krytycznym często znajdują się w położeniu sędziego Sądu Najwyższego Portera Stewarda, znanego z tego, że nie potrafiąc zdefiniować pojęcia pornografii, stwierdził: „Wiem, kiedy ją widzę”. Podobnie jak sędzia Stewart, twoi nieustraszeni autorzy (Phil, Bob i Vivian) nie są w stanie zaoferować definicji myślenia krytycznego, którą wszyscy uznaliby za słuszną. Niemniej jednak jesteśmy gotowi ruszyć w bój uzbrojeni w listę sześciu umiejętności z zakresu krytycznego myślenia. Na te umiejętności chcielibyśmy położyć nacisk w naszym podręczniku. Każda z nich opiera się na konkretnym pytaniu, które naszym zdaniem należy zadać w konfrontacji z nowymi ideami.
1. Jakie jest źródło informacji?
2. Czy twierdzenie ma charakter umiarkowany czy kategoryczny?
3. Jakie są dowody?
4. Czy wnioski mogą być zniekształcone przez tendencyjność w myśleniu?
5. Czy rozumowanie jest wolne od typowych błędów logicznych?
6. Czy zagadnienie wymaga ujęcia z wielu perspektyw jednocześnie?
Czy osoba wygłaszająca dany pogląd jest ekspertem w tej dziedzinie? Przypuśćmy na przykład, że obejrzałeś serwis informacyjny, w którym jakiś polityk albo zaproszony przez TV znawca przedmiotu twierdzi, iż młodociani przestępcy mogą zostać zresocjalizowani za pomocą programu scared straight (co można swobodnie przełożyć jako „nawracanie przez zastraszanie”). W ramach tego programu odsiadujący wyroki kryminaliści starają się zniechęcić młodocianych przestępców (zamkniętych „na próbę” – przyp. red. nauk.) do popełniania czynów karalnych, robiąc to za pomocą skandalicznego ich traktowania i opowiadania im żywych historii o okropnościach życia w więzieniu. Takie programy rzeczywiście przeprowadzono w kilku stanach USA i paru innych krajach (Petrosino i in., 2013). Jednak czy osoba stawiająca daną tezę ma faktyczną wiedzę na ten temat? Czy