MYŚL PRZEWODNIA 1.1 >
Psychologia obejmuje szeroki obszar, z wieloma specjalnościami, ale zasadniczo jest to nauka o zachowaniu i procesach umysłowych.
W zamieszczonej tu definicji należy podkreślić jedną ważną rzecz: psychologia obejmuje nie tylko procesy umysłowe, lecz także zachowanie. Innymi słowy, przedmiot psychologii stanowią zarówno procesy wewnętrzne, które możemy obserwować jedynie pośrednio (takie jak myślenie, uczucia i pragnienia), jak i zewnętrzne, obserwowalne zachowania (takie jak mówienie, uśmiechanie się, bieganie). Druga ważna część naszej definicji dotyczy naukowego składnika psychologii. Krótko mówiąc, psychologia jako nauka opiera się na obiektywnych dowodach, które można zweryfikować – a nie na opiniach ekspertów i autorytetów, jak to się często dzieje w dziedzinach nienaukowych. Pełniejsze wyjaśnienie, co rozumiemy przez określenie „psychologia jako nauka”, zostanie przedstawione w dalszej części tego rozdziału. Natomiast teraz przyjrzyjmy się temu, czym psychologowie faktycznie się zajmują.
Po zapoznaniu się z tą sekcją będziesz potrafił:
1.1. Opisać różne specjalności, które składają się na psychologię.
1.2. Odróżnić psychologię od pseudopsychologii.
1.1. PSYCHOLOGIA: TO WIĘCEJ, NIŻ MYŚLISZ
ZADANIE > OPISAĆ RÓŻNE SPECJALNOŚCI, KTÓRE SKŁADAJĄ SIĘ NA PSYCHOLOGIĘ
Psychologia obejmuje więcej obszarów, niż większość ludzi sobie uświadamia. Jak widzieliśmy, nie wszyscy psycholodzy są terapeutami. Niektórzy pracują w edukacji, przemyśle, sporcie, więziennictwie, rządzie, kościołach i świątyniach, prowadzą prywatną praktykę, zajmują się psychologią stosunków międzyludzkich, reklamą, a także nauczaniem psychologii w szkołach wyższych i na uniwersytetach. Inni psycholodzy pracują w biurach projektowych, konsultingowych i w sądach (zarówno trybunałach, jak i izbach adwokackich) (rycina 1.1).
Rycina 1.1. Miejsca pracy psychologów
Psycholodzy pracują w różnych sektorach i miejscach pracy.
W tych różnych okolicznościach wykonują różnorodne zadania, na przykład uczą psychologii, realizują badania, oceniają i projektują urządzenia techniczne – jak również prowadzą psychoterapię. Psychologia ma w rzeczywistości zbyt wiele specjalności, by móc je wszystkie tu uwzględnić, ale przedsmak tej różnorodności można poczuć, wyróżniając na początek trzy ogólne kategorie.
1.1.1. Trzy sposoby uprawiania psychologii
Ogólnie mówiąc, psycholodzy dzielą się na trzy główne typy:
1. Psycholodzy eksperymentalni
2. Nauczyciele psychologii
3. Psycholodzy-praktycy
Te kategorie w pewnym stopniu się pokrywają, ponieważ wielu psychologów podejmuje w swojej pracy różnorodne zadania.
Psycholodzy eksperymentalni (czasami nazywani psychologami-badaczami) tworzą najmniejszą z trzech grup. Niemniej jednak wykonują większość badań, które prowadzą do nowej wiedzy psychologicznej (Frincke i Pate, 2004)1. Na przykład psycholodzy eksperymentalni są dobrze przygotowani do tego, żeby zbadać wpływ cukru na nadaktywność u dzieci. Niektórzy z nich są zatrudnieni w przemyśle i prywatnych instytucjach badawczych, ale większość pracuje na uniwersytetach lub w college’ach, gdzie przeważnie także uczą.
Nauczyciele psychologii pracują na uniwersytetach, w dwu- lub czteroletnich szkołach wyższych i w liceach. Tradycyjnie obowiązki nauczycieli uniwersyteckich i szkół wyższych obejmują także prowadzenie badań i publikowanie prac, dlatego odgrywają oni podwójną rolę zarówno nauczycieli, jak i psychologów eksperymentalnych. W szkołach średnich typu community college nauczyciele psychologii koncentrują się raczej wyłącznie na nauczaniu, jakkolwiek niektórzy z nich, jako dodatkowy aspekt działalności, również prowadzą badania, choć w niewielkim zakresie. Natomiast nauczyciele w liceach badania prowadzą rzadko – jeśli w ogóle (American Psychological Association, 2007; Johnson i Rudmann, 2004).
Psycholodzy-praktycy używają wiedzy wypracowanej przez psychologów eksperymentalnych do rozwiązywania ludzkich problemów dowolnego rodzaju, takich jak projektowanie zabawek lub urządzeń, analizy kryminalistyczne czy terapia psychologiczna. Pracują w różnych miejscach, takich jak szkoły, kliniki i agencje pomocy społecznej, fabryki, lotniska, szpitale i kasyna. Ogólnie mówiąc, około dwóch trzecich psychologów z tytułem doktora w Stanach Zjednoczonych pracuje przede wszystkim jako psycholodzy-praktycy (Wicherski i in., 2009).
1.1.2. Dziedziny praktyki psychologicznej
Najbardziej popularne stosowane obszary psychologii obsługują:
• Psycholodzy pracy i organizacji (w USA nazywani psychologami I/O od: industrial and organizational) – specjalizują się w doborze pracowników i takim przystosowaniu środowiska pracy, aby maksymalizować wydajność i morale pracowników. Jest to jeden z najszybciej się rozwijających sektorów psychologii, psycholodzy I/O pracują bowiem zarówno dla wielkich, jak i małych firm na całym świecie. Mogą na przykład projektować programy motywowania pracowników albo podnoszenia umiejętności menedżerskich. Jeszcze inni prowadzą badania marketingowe, coaching dla pracowników i zarządzających, badają poziom zadowolenia pracowników oraz wspomagają ich w osiąganiu balansu pomiędzy pracą i życiem prywatnym (Novotney, 2011; Shrader, 2001).
• Psycholodzy sportu – pomagają sportowcom poprawiać wyniki przez planowanie skutecznych treningów, wzmacnianie motywacji i naukę kontrolowania emocji w sytuacjach presji. Niektórzy z nich koncentrują się wyłącznie na sportowcach zawodowych, inni zaś na osobach uprawiających sport rekreacyjnie. Jeszcze inni pracują z ludźmi, w przypadku których aktywność fizyczna stanowi kluczowy element zawodu, takich jak strażacy lub wojskowi. W tych wszystkich przypadkach celem psychologów jest udzielenie pomocy klientom w osiągnięciu najwyższych wyników dzięki pokonaniu dowolnego rodzaju barier psychologicznych. Psycholodzy sportu mogą także prowadzić badania, których celem jest lepsze zrozumienie związków między psychologią a poziomem wykonania – na przykład badając, w jaki sposób różne typy osobowości mogą wpływać na zainteresowanie aktywnościami związanymi z wysokim ryzykiem, takimi jak walka z ogniem, spadochroniarstwo czy nurkowanie.
• Psycholodzy szkolni – są ekspertami w zakresie nauczania i uczenia się. Zajmują się czynnikami wpływającymi na uczenie się, rodzinnymi lub osobistymi kryzysami oddziałującymi na osiągnięcia szkolne, a także zjawiskami społecznymi, takimi jak gangi, ciąże u nieletnich, nadużywanie substancji. Czasami prowadzą diagnozę trudności w uczeniu się lub problemów w zachowaniu i pracują z nauczycielami, uczniami i rodzicami, wspomagając uczniów w osiąganiu powodzenia w szkole. Wielu psychologów pracuje dla okręgów szkolnych, w tym dla administracji, nad systemami ocen bądź interpretując wyniki testów psychologicznych.
• Psycholodzy kliniczni i pracujący w poradnictwie psychologicznym – wspomagają ludzi w przechodzeniu przez trudne decyzje dotyczące związków, kariery czy edukacji, ułatwiając im osiągnięcie lepszego przystosowania społecznego i emocjonalnego. Około połowy psychologów posiadających doktorat wymienia psychologię kliniczną lub poradnictwo jako swoje specjalizacje