1) odzwierciedlenia zmieniających się potrzeb społeczności polskiej (np. „supermarket”, „niania/opiekunka”);
2) uwzględnienia zmian, które zaszły w stylu życia (np. „krzesełko samochodowe”, obok słowa „kompot” – „sok”), w technologii (np. zamiast „kaseta audio” – „płyta CD” i „płyta DVD”, zamiast „walkman” i discman – „MP3”, zamiast „odtwarzacz wideo” – „odtwarzacz DVD”; obok „komputera” – „laptop”, obok „telefonu” – „telefon komórkowy”) czy spędzaniu czasu wolnego (np. „nordic walking”);
3) zapewnienia symboli dla określonych elementów gramatycznych (określniki gramatyczne24) języka mówionego i pisanego, istotnych dla rozwoju umiejętności czytania i pisania (ilustracja 26).
Ilustracja 26. Określniki gramatyczne w symbolach graficznych Makatonu
Źródło: Kaczmarek 2013d.
Symbole graficzne otrzymały nazwę Polskiej Wersji Eksperymentalnej Znaków Graficznych Słownictwa Podstawowego Makatonu. Podobnie jak w przypadku znaków manualnych, do niektórych z nich przypisano drugi, alternatywny, znak do wyboru. Znaki graficzne, analogicznie jak manualne i słownictwo wersji eksperymentalnej, zostały poddane weryfikacji25 przez osoby pracujące na co dzień z osobami mającymi trudności komunikacyjne. Potem zostały wprowadzone zmiany i wersja nabyła status ostateczny – polskiej wersji Makatonu (słownictwa, znaków manualnych, znaków graficznych), która jest stosowana do dziś.
Podsumowanie
Głównym założeniem systemu Makaton było stworzenie dzieciom i dorosłym posługującym się mową w ograniczonym stopniu lub niemówiącym w ogóle szansy na podejmowanie podstawowej komunikacji za pomocą znaków, a następnie, o ile to możliwe, przejście do pełniejszego systemu porozumiewania się, czyli mowy lub zrozumiałego systemu gestów i/lub symboli. Taki system stanie się skuteczny tylko wówczas, gdy komunikacja będzie pomostem umożliwiającym kontakt z innymi ludźmi, a nie barierą. Kiedy uznamy (również jako specjaliści), że porozumiewanie się – bez względu na sposób, w jaki jest inicjowane i z jakich form komunikacyjnych korzysta rozmówca – jest prawem każdego człowieka. Jest jego potrzebą i siłą, która pozwala na wyjście poza swoją niepełnosprawność, chorobę, ograniczenia i stanie się w pełni członkiem społeczeństwa.
Bibliografia
Grycman M., Kaczmarek B.B. (2014), Podręczny słownik terminów AAC (komunikacji wspomagającej i alternatywnej), Kraków: Impuls.
Kaczmarek B.B. (2004), Metoda Makaton we wspomaganiu porozumiewania się dzieci z zaburzeniami mowy i języka [w:] W. Dykcik, A. Twardowski (red.), Wspomaganie rozwoju i rehabilitacja dzieci z genetycznie uwarunkowanymi zespołami zaburzeń, Poznań: WN PTP.
Kaczmarek B.B. (2009), Wspomaganie rozwoju dzieci z zespołem Downa – teoria i praktyka, Kraków: Impuls.
Kaczmarek B.B. (w opracowaniu), System porozumiewania się w edukacji i terapii, Kraków: Impuls.
Piszczek M. (red.) (1997), Metody komunikacji alternatywnej w pracy z osobami niepełnosprawnymi, Warszawa: CMPP-MEN.
Walker M. (1977), Teaching sign language to deaf mentally handicapped adults (Institute of Mental Subnormality Conference Proceedings), “Language and the Mentally Handicapped”, 3, 3–25.
Pomoce komputerowe
Kaczmarek B.B. (2013a), Znaki graficzne Makatonu – słownictwo podstawowe. Poziomy 1–4. Wersja 2013. Płyta CD. Program Rozwoju Komunikacji Makaton.
Kaczmarek B.B. (2013b), Znaki graficzne Makatonu – słownictwo dodatkowe – żywność. Wersja 2013. Płyta CD. Program Rozwoju Komunikacji Makaton.
Kaczmarek B.B. (2013c), Znaki manualne Makatonu – słownictwo podstawowe. Poziomy 1–4. Podręcznik. Program Rozwoju Komunikacji Makaton, Poznań.
Kaczmarek B.B. (2013d), Znaki graficzne Makatonu – gramatyka. Wersja 2013. Płyta CD. Program Rozwoju Komunikacji Makaton.
Kaczmarek B.B. (2013e), Znaki graficzne Makatonu – słownictwo dodatkowe – osoby. Wersja 2013. Płyta CD. Program Rozwoju Komunikacji Makaton.
Kaczmarek B.B. (2013f), Znaki graficzne Makatonu – słownictwo dodatkowe – miejsca i budynki. Wersja 2013. Płyta CD. Program Rozwoju Komunikacji Makaton.
Kaczmarek B.B. (2013g), Znaki graficzne Makatonu – słownictwo podstawowe. Poziom 9 – budynki. Wersja 2013. Płyta CD. Program Rozwoju Komunikacji Makaton.
Wykorzystanie znaków manualnych Makatonu przez terapeutów i rodziców we wczesnym wspomaganiu rozwoju
Alina Smyczek
Zespół Szkół Specjalnych nr 11 w Krakowie
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministerstwa Edukacji Narodowej z 2005 roku wczesnym wspomaganiem rozwoju obejmowane są dzieci od chwili wykrycia niepełnosprawności do rozpoczęcia nauki szkolnej i ich rodziny. Do Zespołu wczesnego wspomagania rozwoju działającego przy Zespole Szkół Specjalnych nr 11 w Krakowie, gdzie pracuję jako logopeda, zgłaszają się rodzice z dziećmi w wieku od dwunastu miesięcy do trzech lat. U dzieci prawidłowo rozwijających się jest to okres sensytywny dla rozwoju mowy i języka. W ponad sześcioletniej tradycji Zespołu tylko około 5% dzieci nie wymagało interwencji w tym zakresie. U większości dzieci zaburzenia były poważne: brak mowy lub jedynie kilka wokalizacji, sylab albo słów, opóźnienia w komunikacyjnych zachowaniach pragmatycznych, obniżona zdolność rozumienia języka. U wielu z nich stwierdzaliśmy opóźnienia rozwoju poznawczego. Dodatkową trudnością dla około 50% dzieci uczęszczających do naszego Zespołu było znaczne opóźnienie rozwoju ruchowego lub trwała ruchowa niepełnosprawność. Niniejszy tekst oparty jest na moich wieloletnich doświadczeniach zdobytych w pracy z dziećmi z opisywanej grupy i ich rodzicami (dane na podstawie dokumentacji Zespołu).
Komunikacja między rodzicami i małymi dziećmi z zaburzeniami rozwoju
Każde spotkanie terapeutów z nową rodziną w zespole wczesnego wspomagania rozwoju jest odsłoną bardzo intymnej, przepełnionej emocjami relacji między dzieckiem a rodzicami. Pierwsze słowa i gesty, sposób opowiadania historii dziecka i zwracania się rodziców do niego pozwala na pierwsze refleksje o dominujących w rodzinie emocjach, wzajemnych relacjach jej członków, ocenie własnych kompetencji, o nadziejach rodziców pokładanych w dziecku i w terapeutach. Wielu z nich przychodzi do zespołu z ogromną wiarą w dziecko, w jego siłę, rozwój, dobrą przyszłość. To buduje ich wzajemne relacje, podtrzymuje dobrą atmosferę, wzmacnia energię. Inni pochylają się nad dziećmi z największą, nawet nadmierną, troską. Wychwytują i reagują na każdy dziecięcy ruch, uśmiech i spojrzenie. Te umiejętności to ich zasoby: mogą okazać się bezcenne w kolejnych etapach wspólnego zmagania się z trudnościami. Niestety, mimo najlepszych intencji rodzicielskich obniżone możliwości komunikacyjne dzieci idą często w parze z zakłóceniem procesu porozumiewania się między nimi a rodzicami. Rodzice reagujący intuicyjnie nie zawsze sami potrafią znaleźć odpowiednie sposoby zachowania się w interakcjach z dziećmi. Prowadzi to często do pojawienia i nawarstwiania się złych nawyków oraz utrwalania komunikacji pozornej, która wprawdzie jest wypełniona słowami, ale nie bazuje na odczytywaniu prawdziwych intencji dziecka. Komunikacja pozorna może przybierać różne formy:
1) rodzic nieustannie mówi do dziecka, „zalewa je mową”, co wciąż zaleca część logopedów. Nie zmienia