Кимдир боласига ёмон болалардан нарироқ юришни тайинлаганини эшитсам – ҳайрон бўламан. Ёмон бола қанақа бўларкин? Наҳотки, боланинг ҳам ёмони бўлса? Балки, улар бу билан ёмон тарбияли болани назарда тутар? Унда «ёмон тарбия» қанақа бўлади? Ким боласига «ёмон бола бўлгин, қулоқсиз, одобсиз, қайсар бўлгин» деб тарбия беради ахир?
Айтайлик, битта «ёмон» болага иккита «яхши» бола қўшилиб қолди. «Яхши» болаларнинг бири «ёмон» бола таъсирига тушди – иккинчиси ўзгармади? Шундай бўлиши мумкин-ку. Демак, гап аслида «ёмон» боланинг «ёмон» тарбиясида эмас экан-да?..
Болалар бир-бирларини яхши-ёмонга ажратмайдилар. Бунга сабаб ёш бола яхши-ёмоннинг фарқига бормаслиги эмас – болалар аслида дунёда яхши ёки ёмон одам бўлмаслигини, ҳар қандай бола дўстлашиб, бирга ўйнашга муносиб эканини биладилар. Одамларни яхши-ёмонга ажратишни эса уларга биз – катталар ўргатамиз.
Яхши ва ёмон сифатлари бизга яшашга ҳалал беришига мисоллар жуда кўп. Ўз шахсиятимиз, бошқа одамлар ва ҳаётий вазиятларга яхши ва ёмон сифатини бериб яшаш билан биз ўзимизни кўп нарсадан чеклаймиз. Бу билан биз ўзимизни шахсий ўсишдан – шахсий куч тўплашдан чеклаймиз. Мана шу ростан ҳам ёмон.
Шахсий ожизлик
Бу қанақаси – демак, ҳаётда ёмон инсонлар бўлмас экан-да? У ҳолда ҳаётда содир бўладиган шунча бузғунчи ишларга нима сабаб?
Аввалги бобдаги таъкидлар билан мен сизга одамлар ҳеч қачон хато қилмайди, уларнинг ишлари ҳеч кимга зарар етказмайди – ҳеч ким бузғунчи иш қилмайди демоқчимасман. Албатта, ҳаётда тубан ва ёвуз ишлар содир бўлади. Мен сизга ана шу ишларга ёмонлик аломати деб қарамасликни тавсия қиляпман, холос.
Нима деб ўйлайсиз – одамлар нега ёлғон гапиради? Нега фирибгарлик қилади? Нега бировнинг ҳақига ёки мулкига тажоввуз қилади? Нега оғир жиноятлар содир этади? Ёмон одам бўлгани учунми?
Йўқ. Одамлар ожизлиги сабаб бузғунчи ишлар қилади. Мен сизга одамларнинг хатти-ҳаракатларини яхши-ёмонга эмас – бунёдкор ва бузғунчи ишлар тоифасига бўлиб баҳолашни тавсия қиламан. Фақат бунда бунёдкор ишни ёки шу ишни қилган одамни улуғлаш (илоҳийлаштириш) ва бузғунчи ишни ёки шу ишни қилган одамни қоралаш (гуноҳкор санаш) илинжидан қутулиш зарур. Одамлар ва уларнинг хатти-ҳаракатларини баҳолашда муҳимлик иштирок этмаслиги лозим.
Шундай қилиб, одамлар ўз ожизликлари сабаб бузғунчи ишларга қўл уришади. Мен ожизлик деганда жисмоний ёки ижтимоий ожизликни назарда тутмаяпман. Бузғунчи ишлар қилиш учун катта жисмоний куч ёки ижтимоий таъсирдан қисилган бўлиш шарт эмас. Ва аксинча – жисмоний ёки ижтимоий кучга эга одамларнинг ҳаммаси ҳам бунёдкор шахслар эмас.
Ҳамма гап шахсий (маънавий) кучда. Ҳаётий қуввати кам бўлган одам ўз мақсадларига интилишда ҳар доим бузғунчи йўлдан боради. Бунга ҳаётий мисоллар келтирсак, тушунарлироқ бўлади.
Масалан, бир жамоада икки спортчи бор: бири иккинчисидан