Bu beni de Bay Cathie’yi de şaşırttı, çünkü 26 Kasım ve 27 Kasım arası Erewhon’a gidip gelmesi için çok kısa bir süreydi. Dahası eklediği “Eve geliyorum.” cümlesi oraya gitmekten vazgeçtiğini düşünmemize neden oldu.
Ayrıca bu kadar çok para istemesi de bizi şaşırttı, çünkü yanına ölmeden kısa bir süre önce anneme verdiği küçük gümüş mücevher kutusuna koyduğu yüz pound değerindeki altını almıştı. Aynı zamanda Erewhon’a varınca kendine para sağlamak amacıyla yine yüz bin pound değerinde altın külçeler almıştı.
Bu külçelerin Erewhon’da ülkedeki altın azlığından dolayı Avrupa’da edeceğinin on katı edeceğini de belirtmeliyim. Erewhon’luların madenî paraları tamamen gümüş -ki bunlardan bolca vardı ve İngiltere’deki pahasından daha fazla ediyordu- ya da bolca bulunan bakırdı; ama beş pound’luk gümüş değerinde dediğimiz Erewhon parasıyla bizim yarım altınımız alınamazdı.
Külçeleri on ayrı kahverengi çantaya koymuştu. Bunların kaçarken giymiş olduğu eski Erewhon kıyafetlerini saklayabileceği gizli bölmeleri vardı; böylece altın külçelerle dolu çantadan başka hiçbir şeye ihtiyaç duymuyordu.
Bu yüzden soyulması olası değildi. Yukarıda bahsettiğim limandan geçiş ücreti, yola çıkmadan önce ödenmişti. Ayrıca onun gibi ucuz alışkanlıkları olan bir adamın bir ayda yüz pound harcaması imkânsız görünüyordu çünkü külçeler bir İngiliz kolonisinde hemen bozdurulabilirdi. Ancak babama parayı gönderip dönmesini beklemekten başka yapacak bir şey yoktu.
Babamın eski Erewhon kıyafetine dönecek olursam, onu sadece bir anı olarak saklamıştı ve tekrar giymek isteyeceğini hiç düşünmemişti. Bunlar, krala ve kraliçeye yaptığı ziyaret sırasında ona verilen elbise değil; İngiliz montu, korse ve pantolonların yanında kalmasına izin verilmesine rağmen hapse atıldığında kendisine giymesi söylenen günlük kıyafetlerdi.
Kitabından öğrendiğime göre, bu kendi giysileri onun kraliçeye sunduğu şeylerdi (Yram’a hatıra olarak verdiği iki düğme hariç.) ve kraliçe tarafından tahta bir mankenin üzerinde sergilenerek korunuyordu.
Kaçtığında üzerinde olan elbise, annemle beraber denizdeyken kirlenmiş ve fakirlik yılları boyunca ilgilenilmemişti; babam gittiğinde kendisini sıradan bir köylü gibi göstermek istediğinden giysinin kopyalanmasındansa olabildiğince tamir edilmesinin daha iyi olacağını düşündü.
Kıyafet konusunda o kadar tedbirliydi ki İngiliz yapımı botlarının şüphe uyandırabileceği ihtimaliyle Erewhon’dan ayrılırken giydiği botları geçirdi ayaklarına.
Geri dönmek gerekirse şubat ayının başlarında bir gün, gece vakti eve ulaştı ve tek bir bakış, değiştiğini anlamama yetti. “Neler oldu?” dedim; görüntüsünden şoka girmiş bir hâlde. “Erewhon’a gittin mi? Orada sana kötü mü davrandılar?”
“Erewhon’a gittim.” dedi. “Kötü davranmadılar ama aklımı kaçıracağımdan korktum. Daha fazla soru sorma şimdi. Yarın her şeyi anlatacağım. Bırak da bir şeyler yiyeyim ve yatayım.”
Ertesi sabah kahvaltıda karşılaştığımızda beni her zamanki sıcak şefkatiyle selamladı ama hâlâ suskundu. “Kahvaltıdan sonra anlatmaya başlayacağım.” dedi. “Annen nerede? Ben ordayken o…” Sonra aniden hatırladı ve gözyaşlarına boğuldu.
İşte o zaman aklını kaybettiğini anladım ve dehşete kapıldım. Kendine geldiğinde şöyle dedi: “Hatıralar geri geldi ama şimdi bazen boşluk içinde gibiyim ve bu her geçen gün daha da artıyor. Şimdi birkaç saatliğine mantıklı olacağımı söyleyebilirim. Kahvaltıdan sonra çalışma odasına gideceğiz ve yapabilidiğim kadar uzun süre seninle konuşacağım.”
Beni ve ikimizin o an ne hissettiğimiz konusunu bırakalım.
Çalışma odasındayken şunları söyledi: “Benim canım oğlum, kalem, kâğıt al ve sana söylediklerimi not et. Bunların hepsi birbirinden kopuk gibi gelebilir; belki bir gün şunu hatırlayacağım bir gün başka bir şeyi ama her şeyi birden hatırlayacağım çok günüm olmayacak. Sana tutarlı bir sayfa yazdıramam.
Ben öldüğümde sana söylediklerimi birleştirip ve sağlıklı olsaydım benim yapacak olduğum gibi anlatabilirsin ama henüz başlama; bu, şu an değerli insanlara zarar verebilir. Şimdi not al ve hemen iyi bir şekilde düzenle anlattıklarımı, çünkü bana sorular sormak isteyebilirsin ve benim çok fazla vaktim olmayacak. Bunları yayımlamanın kimseye zarar vermeyeceğinden emin olana kadar beklet ve her şeyden önce, Erewhon’un yerine dair, güney yarım kürede olduğu dışında hiçbir şey söyleme; ki korkarım ben bunu çoktan yaptım.”
Bu talimatlara dinimmiş gibi itaat ettim. Dönüşünden birkaç gün sonra, babam birkaç kez hafıza kaybı yaşadı, oysa ben kendisini eski çevresinde bulunca hafızasının geri geleceğini umuyordum.
Bu günler boyunca maceralarını o kadar hızlı anlatıyordu ki eğer stenografi öğrenmeye bir ilgim olmasaydı onları not etmekte zorlanacaktım. Sürekli kendisini yormaması için onu uyardım ama eğer hemen anlatmazsa söylemesi gereken şeyleri bir daha söyleyemeyeceğinden korkuyordu. Bu yüzden, çok korktuğu o mutlak felci hızlandırıyor olduğunu açıkça görsem de durumu kabul etmek zorunda kaldım.
Bazen hikâyeleri sayfalar boyunca tutarsız oluyordu ve her soruyu tereddüt etmeden yanıtlıyordu; bazen ise bir oradaydı bir burada. Ona olayların sıralamasını düzgün yapmasını söyleseydim büyük ihtimalle aradaki olayları unuttuğunu söylerdi ama muhtemelen bu hatıralar sonradan aklına gelirdi ve ben de onları sıraya koyabilirdim.
Yaklaşık on gün sonra, bütün her şeyi öğrendiğime ve yanında getirdiği broşürlerin de yardımıyla birbirine bağlı tam bir hikâye çıkarabileceğime ikna oldu. “Unutma…” dedi. “Erewhon’da bulunduğum süre içinde gayet iyi olduğumu sanıyordum, beni başka bir durumdaymış gibi gösterme.”
Her şeyi söylediğinde zihnen daha rahat göründü ama bir ay geçmeden tamamen felç oldu ve temmuzun başına kadar hayatta kalmasına rağmen, etrafında olanların çok az farkındaydı.
Ölümü, bana babadan çok nazik ve dürüst bir ağabey gibi olan birini elimden aldı ve bugün hâlâ onun etkisini o kadar güçlü bir şekilde hissediyorum ki… Çünkü onun benim içimde olduğuna inanıyorum; öyle ki Fairmead’de Müzikal Bankada gördüğü mezar yazısını kopya etmekten ve mezarında olmasını istediği basit bir heykelin üstüne yazdırmaktan çekinmiyorum.
Bundan sonrası 1891 yazında yazıldı; ama şu anda eklediklerimin tarihi 3 Kasım 1900 olarak yazılmalı. Eğer, eserim esnasında, babamı yanlış temsil ettiysem, ki korkarım bazı yerlerde yaptım, okuyucudan hiç kimsenin başkasının hikâyesindeki olay ve karakterleri aktarırken istemeden bazı hatalar yapabileceğini göz önünde bulundurmasını rica ediyorum.
Tabii ki Erewhon’a İkinci Ziyaret’in, Erewhon’un yazarından daha az edebî yeteneği biri olan tarafından yazıldığını anlayacaklar; ama gençliğimi ve bunun ilk kitabım olmasını tekrar göz ardı etmemelerini rica ediyorum. Bu kitap yaklaşık on yıl önce, 1891’in Mart ile Ağustos ayları arasında yazıldı; ama daha önce bahsettiğim nedenlerden dolayı basılamadı. Artık iznim olduğuna göre, sonraki sayfaları tam olarak ya da çok yakın hâlleriyle, babamın günlüklerini düzenlemeyi bitirdiğim zaman bırakıldıkları şekilde yayımlıyorum; bir de kendi ağzından söyledikleri var. Elbette ben İngiltere’yi terk etmek üzereyken alelacele yazılmış bu son birkaç