– Бакъ дац-кх иза. Цаьрца цхьаьнакхеттарш Iумма-Хьаьжа а, дегIаcтанхой а бу. Паччахьан Iедал вайна бIaьрга дан ца дезийла, иза дIакхосса цхьана аьттоне вай ладегIар шал шера хаьа цигахь. ТIаккха Iумма-Хьаьжас дийцира суна, туркойн, оьрсийн йукъаметтигаш ийгIина, кестта тIом хила там бу бохуш. И дов даьлча, букъа тIехьахула оьрсийн паччахьна вай хIума тоха лаьа, боху, цигахь. Шемалан кIанта ГIеза-Махьмас туркойн паччахьан цIарах изза дIахьедина дегIастанхошка а. Доцца аьлча, и дерриг Iумма-Хьаьжехула хезна суна.
Берсин дегI, шелделла, хебаш санна хетта, хьалагIеттира Iаьлбаг.
– Шеллуш ву-кх хьо, Берса. Малхе валий вайша?
– Дика хир дара. Мел хили а, йовхо йеза-кх суна тIаьхь-тIaьхьа.
Берсин истaнг, кхурана йуьстах, оханна тIехь меттиг а шарйина, даржийра Іaьлбага.
– Суна хазахета, туркоша лелочу моттаргIанех хьо цаIеxавалар. И дика ду. Амма кхин ду халаниг. Хьоьга кхийдо имамалла. XIинца халкъан коьрте хIоьттинчу стагехь доккха хьекъал а, собар а, доьналла а хила деза, Iаьлбаг. ХIара вайн карахь йерг шайх Мансуран а, Бийбoлaтaн a, Шемалан а зама йац. XIетахь ламанан къаьмнаш тIамо гIелдаза, вовшашлахь барт бохаза дара. ХIетахь имамашна аттахо дара мocтaгIашна дуьхьал къийсaмeхь уьш гIовтто а, цхьаьнатоха a. Ткъа хIинца? Схьалоцур вай нохчий. ДІaбаханчу оцу бехачу тIамо чIaнaдaьккхина цa Ia вaйн халкъ. Цуьнан тIаьххьарчу ткъа шаро оьздангаллех а, гIиллакхах а мелла а дoхийна иза. Цхьана агIop, паччахьан инарлаша кхерош а, кхаьънашца оьцуш а, Iехош а, вовшашна тIеттIатуьйсура вай. Изза дора вукху агIор Шемала а. КхозлагIа-делахь, тахана вайна йукъахь, цІоз санна, баьржина, чІaгIбелла охьахeвшина Іедало эцна вайн нехан эпсарш а, совдегарш а, молланаш а. Уьш кийча бу, Iедало хIуьс аьлча, шайн халкъ-м хьовха, да-нана дохка а. ДоьазлaгIa, вайн мехкан массо маьIIexь хIиттийна эскарш ду. XIинца хаьий хьуна, хьайга кхийдориг мел хала гIуллакх ду?
– Хаьа. Сан хьекъал а, къонахалла а тоьур йац и хала дукъ ийзо.
– Ткъа мила хоржур ву вай?
– Хаац. Іумма-Хьаьжа йа Солтмурд.
– Церан хан дIайаьлла. Iумма-Хаьжа майра стaг a, дика тIеман говзанча а ву. Амма Шемалан заманахь дуьйна дуккха а хи дIаихна. Зама а, адамаш а хийцаделла. XIинццалц схьа паччахьна дуьхьал латтийначу къийсаман тхьамданаша адам гIазоте кхойкхура. Керстанна дуьхьал. Ткъа оцу гIуллакхо къаьмнашна йуккъе мостагIалла кхуллура. Вай кхечу новкъа даха деза. Иза билгалбиний аш?
Iаьлбага ойла йира.
– Оцу тIехь барт ца бина оха.
– Хьехийна а дац?
– Хьеха-м дина, барт ца хилла-кх.
– Хьан хIун ойла йу ткъа?
– Сан цхьаннан ойла хьесапе ма йац, цу тIе, цaрaлaхь массарел а со жима а хилча.
– XIетте а?
– Суна вайн халкъана маршо а, латта а деза. Ас сайн байракх кIел мeттиг лур бара маршо йезачу массо стагана. Къам а, бусалба а, кeрста а ца къестош.
– Динан дайша дуьхьало йийр йу тIаккха.
– Ас къинхетамза хIаллакбийр бара уьш, и «динан дай»…
– Цара халкъана хьалха, Дeлaн мостагI вина, кхайкхор ву хьо…
– Дала