“Onların nəsli kasıb dolanmışdı, amma heç kəsin qabağında əyilməmişdilər. Atası həmişə onlara deyərdi ki, kişinin birinci sifəti namusdur. Gərək təkcə öz namusunu yox, qonum-qonşunun, el-obanın da namusunu qoruyasan”.
Bunu da İsmayıl Şıxlı yazıb, “Namus qaçağı” hekayəsində. Dədə-babalarımız bu tərbiyənin yiyəsi olub.
Yüz il əvvəl şura hökuməti deyibən el-oba namusu, millət dərdi çəkən nə qədər ziyalı, oxumuş, savadlı insanımız vardı, hamısını qırdıq, sürgün etdik, nəslini, kökünü kəsdik, xalq düşməni elan etdik. Və bunu etdikcə də alçaldıq, kiçildik, özümüzə inamı itirdik və cılızlaşdıq. Səsimizi içimizə saldıq, boynumuzu çiyinlərimizə qısdıq və növbəti qapazın haradan gəlməsini dinşəməyə başladıq. Beləliklə, az qala bir ömür keçdi. 90-cı illərdə bir daha qalxdıq, rus-bolşevik ordusu Bakını yenidən işğal etdi, amma bir şey alınmadı, çünki o zaman millətin boyu 10 il bundan əvvəlkindən də hündürüydü. Bəs bu millətin boyu nə oldu ki, birdən-birə kiçildi? Kiçildi yazdım və düşündüm ki, bəlkə, alçaldı yazsaydım, daha düzgün olardı?
Bir sözlə, rusun başladığı, lakin axıra çatdıra bilmədiyi işi, deyəsən, özümüz bitirməkdəyik, kabab yeyə-yeyə salamat qalan tək-tük ziyalılarımızın, fərqli düşünməyə cürət etmiş gənclərimizin, qürurlu insanlarımızın başından basıb boyunlarını kiçilmiş millətin sıralarından yuxarı uzatmağa imkan vermirik. İmkan vermirik ki, böyümək istəyənlər böyüsün və ucalaraq ətrafa göz gəzdirib millətə sanballı söz desin. Ucalmaq, böyümək və hündürboy millətlər sırasına qatılmaq istəyiriksə, başımızı kabab dolu “boş qablardan” qaldırmalıyıq, yoxsa daha 10 il sonra bir az da balacalaşıb görəcəyik ki, Çapıq Əmrah düz deyirmiş, “kişilər yox olub, madyanlar qalıb”.
Mədəniyyəti ilə vidalaşan ölkələr
Keçən həftə “Die Welt” qəzeti Harri Kasparov və Sergey Quriyevin Rusiyadan baş götürüb getmələri barədə yazmışdı. Kasparovun kimliyini Azərbaycanda bilməyən çətin ki tapılsın. İstədik, istəmədik, bakılıdı. Özü də onun dünya çapında bir şahmatçı olmasında bu millətin böyük haqqı var. Bir sözlə, şahmat üzrə Bakıdan çıxan ilk və hələ ki yeganə dünya çempionudur. Rusiyada fəal siyasi fəaliyyətlə məşğuldur və keçənilki kütləvi etiraz aksiyalarının önündə gedənlərdəndi. Sergey Quriyevi isə Azərbaycanda heç də hamı tanımır. Bilməyənlər üçün deyək ki, Rusiya baş naziri D.Medvedevin məsləhətçisi və Rusiya İqtisadiyyat Məktəbinin rektoru olub. Günahı da bu yaxınlarda Mixail Xodorkovskiyə qahmar çıxaraq onun qeyri-qanuni həbs edildiyini deməsidir.
Qəzet yazır ki, əgər ölkəni belə adamlar da dabanına tüpürüb tərk edirsə, görün iş nə yerdədir. Məşhur “Levada mərkəzi”nin son sorğu araşdırmalarına görə, Rusiyanı hal-hazırda tərk etmək istəyənlərin sayı 22 %-ə çatıb. Halbuki böhranlı 2009-cu ildə belələrinin sayı cəmi 13 % idi. Amma bu faiz göstəriciləri heç də o demək deyil ki, həmin 22 % artıq köçə tam hazır vəziyyətdədir. Əslində, gethagetdə olanların sayı 1 %-dən artıq deyil. Bununla belə, bu 1 %-i rəqəmə çevirsək, görərik ki, 143 milyonluq Rusiya üçün bu hər il 1 milyondan artıq vətəndaş itkisi deməkdir.
Köçün güclənməsi Vladimir Putinin hakimiyyətə qayıdışından sonra başlayıb, çünki hakimiyyət kimdənsə qisas alırmış kimi bütün cəbhəboyu repressiya və təqiblərə başlayıb. Nəticədə əhali həyat səviyyəsi, qəliz iqtisadi vəziyyət, məmur özbaşınalığı və ən nəhayət, biznes mühitinin pisliyindən şikayətçidir. Köç edənlərin mütləq əksəriyyəti tələbə və sahibkarlardır. “Levada mərkəzi”nin rəhbəri Lev Qudkova görə, ekspertlər həyəcanla ölkədən “beyin axını”nın qarşısının alınmasından danışırlarsa, Kremldəkilər bunun heç də pis olmadığı fikrindədirlər, çünki ağıllı və çevik insanlar azaldıqca müxalifət və dissident hərəkatları da zəifləyir. Məncə, dəhşətdir. Lap Mixail Bulqakovun Şarikovunun sinizminə bərabər bir vəhşətdir. Şəxsi rahatlığını dövlətə və millətə qarşı qoyanlar vəzifə sümsükləri deyil, bəs nədir?
Qleb Pavlovski bu günlərdə “Lenta.ru” portalına verdiyi müsahibədə təxminən eyni məsələyə toxunaraq deyir ki, indi gördüyümüz öz mədəniyyəti ilə vidalaşan yeni Rusiyadır. O baş verənləri xəstəlik adlandırır və deyir ki, həmin xəstəlik nə faşizm, nə diktatura, nə də buna bənzər bir başqa şeydir. Bu daha dəhşətli mərəzdir, çünki cəmiyyət bu vəziyyəti rədd etmək əvəzinə ona rəvac verir.
Pavlovski yuxarıda adını çəkdiyimiz Quriyevi misal gətirir və onun tanınmış adam və ali məktəb rektoru olmasına baxmayaraq hökumət tərəfindən alçaldıldığını və heç kimin, hətta onun rektor həmkarlarının da cınqırını çıxartmadığından dəhşətə gəldiyini deyir. Cəmiyyətin belə halları yuxarıdan təzyiqlə deyil, öz istəyi ilə sükutla qarşılamasını həmin xəstəliyin nümunəsi kimi qavrayır.
Tanış mənzərədir, deyilmi? İvanov yerinə Məmmədov yazsaq, heç kimin ağlına da gəlməz ki, söhbət Azərbaycandan deyil, Rusiyadan gedir. Fərq bircə ondadır ki, bizim milli Pavlovskimiz yoxdur. Amma başını ümumi sıradan qabağa uzadıb boylanmaq istəyənlərimiz hələ ki var. Di gəlin görək, cəmiyyət onlara qahmar çıxdımı? Yox, çıxmadı. Nə Rafiq Əliyevə, nə Əkrəm Əylisliyə, nə Rüstəm İbrahimbəyova, nə Rasim Balayevə… Siyahını uzatmaq da olar. Cəmiyyət qalsın bir yana, onları heç həmkarları da müdafiə etmədi. Hətta toplumda Rasim Balayevə qarşı bir ikrah da yarandı ki, Nəsimimə, Babəkimə bax. Bunu orda-burda dedilər, ortalığa çıxmağa cürət etmədilər, unutdular ki, Rasim Balayev, sadəcə, aktyordur. Bir də onu unutdular ki, Nəsimini Nəsimi, Babəki Babək edən toplum olub, xalq olub. ”Nəsimi” filminin final səhnəsini xatırlasaq, görərik ki, onun yerinə dərisinin soyulmasına razı olanlar bir meydan qədər idi və Nəsiminin də bu günə qədər millətə örnək ola bilməsinin səbəbi onun xalqa inamından və canını da əbəs yerə fəda etmədiyi əminliyindən irəli gəlir. Bəs bizdə bu inam varmı? Yoxdur, çünki ADAM sosioloji xidmətinin 2012-ci ilin sentyabrında keçirdiyi sorğu nəticəsində məlum olub ki, respondentlərin 61,2 %-i Azərbaycanı həmişəlik, ya da müvəqqəti tərk etmək istəyir. Sizcə, belə bir cəmiyyətdə Nəsimi və ya Babək olmaq istəyən tapılarmı? Ritorik sualdır…
Belə görünür ki, Azərbaycan da, lap elə Rusiya kimi, öz mədəniyyəti ilə vidalaşır. Özü də bu vidalaşma artıq yuxarıdan gələn sifariş deyil, cəmiyyətin mahiyyətindən irəli gələn bir biabırçılıqdır. Ona görə biabırçılıqdır ki, cəmiyyət kimi bir məfhum nəyəsə vida edirsə, adətən, daha mükəmməl bir şeyə doğru mənən yüksəlmək üçün edir. Bizdə isə bunun heç bir ünsürü gözə dəymir.
Bu həftə, iyunun 26-da Milli Ordumuzun yaradılmasının 95 illiyini möhtəşəm hərbi paradla qeyd etdik. Ordumuzun təməlini qoyanlardan biri, bəlkə də, ən birincisi general Əli ağa Şıxlinski 1918-ci il fevralın 20-də Gəncədə yeni yaratdığı Milli Azərbaycan Korpusunun əsgərləri qarşısında çıxış edərək demişdir: “Azərbaycanlılar həmişəlik yadda saxlamalıdırlar ki, doğma ordu xeyriyyə evi deyildir və ondan ötrü mövcud deyil ki, hər bir azərbaycanlı orada özünə xeyirli olan yeri tutsun. O, vətənin dayağıdır