O illər çalışdığım müəssisədə bir yəhudi oğlan işləyirdi. Çox savadlı adam idi və bir neçə xarici dil bilirdi. Özü də bütün yəhudilərə xas olan təbii ehtiyatlılıq ondan da yan keçməmişdi. Hər halda, bir söz deməmişdən əvvəl onu həm siyasi, həm ictimai, həm də dövlət maraqları baxımından özü və yaxınlarına xələl gətirib-gətirməyəcəyini sanballayıb sonra ağzından çıxarardı. Bilmirəm nədəndi, ya mənə inandığından, ya da baş verənlərin nədən irəli gəldiyini bildiyi üçün hər şeydən bezdiyindəndi, amma günlərin bir günü o, həmişəki kimi iş otağına girib tələsmədən paltosunu, sonra başındakı qulaqlı xəz papağı və onun altından adəti üzrə geydiyi çit təsəyi çıxarıb səliqəylə bükərək cibinə qoyar-qoymaz qayıtdı ki, bilirsən, bu ölkənin tarixi ərzində bundan əvvəl yalnız bircə dəfə “quru qanun” (suxoy zakon) tətbiq edilib ki, o da dünyanı lərzəyə salan 17-ci ilin oktyabr çevrilişi ilə nəticələnib. Zalımın ağzı elə bil falıymış. Bir neçə ildən sonra o boyda SSRİ dağıldı. Təbii, mən heç də demək istəmirəm ki, əvvəlcə Rusiya imperiyasını, sonra da SSRİ-ni yıxan içki olub, daha doğrusu, ona qoyulan qadağa. Sadəcə, rus “padşahları” ölkənin qara günə düşməyinin əsas səbəbini millətin içkiyə aludəçiliyində görürdülər, bəlkə də, camaatın diqqətini başlıca problemdən yayındıraraq, hirsini yalançı qayğıkeşliklə soyutmaq istəyirmişlər. Hər halda, əvvəl-əvvəl buna inanıb içkinin daşını atan millət az sonra bununla həyatlarının yaxşılaşmadığını anlayıb dərdini araqda boğmaq üçün ayağa qalxıb.
Əslində isə heç də hər şey bu qədər bəsit deyil. Bəli, Rusiyada çox içirlər, özü də həmişə içiblər. Bunu ölkənin sərt qışıyla da, fiziologiyayla da, adət-ənənəylə də, daha nə bilim nələrlə də izah etmək olar. Amma, zənnimcə, problem bunda deyil, çünki başqa millətlər də içir, hətta müsəlman ölkələrində də içirlər. Problemsə ancaq Rusiyada, özü də dövlət başçıları tərəfindən qabardılır. Maraqlıdır, deyilmi?
Alman qəzeti daha sonra yazır ki, Rusiyada yaranmış orta sinif nümayəndələri ölkədəki milli əyyaşlıqdan uzaqlaşmaqdadır, çünki hamı kimi yıxılanadək araq deyil, yemək zamanı bir badə bahalı şərab içməyə üstünlük verirlər. Axı onlar əqli zəhmətlə, səliqə-sahmanlı şirkətlərdə, bir çox hallarda isə əcnəbi şirkətlərdə çalışmaqla pul qazanırlar. Sanballı şirkətlərdə işləyib yüksək maaş almaq istəyirsənsə, ilk növbədə, özünü və həyat tərzini dəyişməlisən. DEMƏLİ, MİLLƏTİN DƏRDİ HEÇ DƏ ƏYYAŞ OLMAĞINDA DEYİL, ƏYYAŞ OLMAMAQ ÜÇÜN ŞƏRAİTİN OLMAMASINDADIR. Bunun üçünsə dövlətdə azad iqtisadiyyat, ədalətli rəqabət şəraiti, süni inhisarların olmaması, qanunların işləməsi və çox demirəm, bir qədər də demokratiya gərəkdir.
Vaxtilə rus kraliçası Yekaterina deyərmiş ki, sərxoş milləti idarə etmək xeyli asandır. O vaxtdan Rusiya üsuli-idarəsində, ictimai-siyasi formasiyalar dəyişsə belə, mahiyyətcə heç nə dəyişməyib və Putinin də xalqın guya içməməsi üçün atdığı yalançı inzibati üsuli-idarəyə xas olan addımları onu göstərir ki, Kremlin sahibini əslində milli əyyaşlıq deyil, milli orta sinfin daha da güclənməsinə gətirəcək əsl iqtisadiyyatın yaranması narahat edir. Çünki orta sinif milli burjuaziya deməkdir, orta sinif demokratiyanın özəyi və dayağı deməkdir, orta sinif düşünən beyinlər, ziyalılar deməkdir. Onlarsa heç zaman natamam savada malik birisinin illərlə onların başının üstündə oturub ölkəni çalıb-talamasına imkan verməzlər. Belə olmasaydı, çekist Putin nə içki içən, nə də siqaret çəkən Navalnını 5 illik məhbəsə atdırmazdı.
Putin içkinin qiymətini artırmaqla onsuz da kasıblıqdan keyfiyyətli içki ala bilməyənləri daha ucuz və daha keyfiyyətsiz, çox zamansa insanı öldürə biləcək surroqatları içməyə vadar edir. Bir sözlə, millət kefindən deyil, səfalət içində olduğundan içir.
İndi mənə vaxtilə yəhudi iş yoldaşımın söylədiklərinin təsadüf olub-olmadığını gözləmək qalır…
Nifrət içində
1969-cu ilin iyulunda yazıçıların Krımdakı Koktebel yaradıcılıq evində dincəlirdik. O zaman 12 yaşım olsa da, həmin ay mənim yaddaşıma bir neçə hadisə ilə həkk olunub. İnsan ayağının Aya ilk və hələ ki sonuncu dəfə dəyməsi, Heydər Əliyevin Azərbaycan KP MK-ya I katib təyin edilməsi və 6 yaşlı erməni uşağının dedikləriylə. Bu yazımda nə Amerika astronavtı Nil Armstronqdan, nə də Heydər Əliyevdən söz açacam. “Əsərin” budəfəki qəhrəmanı 6 yaşlı erməni balası Arturdur. Bilirsiz niyə? Çünki o zaman məni nə insan övladının Aya ayaq basması silkələmişdi, nə də Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbər gəlməsi. Birinci hal olduqca maraqlı idi, hamımız televiziya vasitəsilə Armstronqun Aya enməsini izləmişdik. İkinci hadisə isə yalnızca atamın “Mən bu adamı tanıyıram” deməsiylə yadımda qalmışdı. O zaman həm uşağıydım, həm də SSRİ-də siyasət deyə bir şey olmadığına görə bunun nə demək olduğunun heç fərqinə belə varmırdım. İndi olsaydı, başqa məsələ. Bu günlərdə oxudum ki, Əhməd adlı 12 yaşlı bir misirli çocuq özünün və xalqının haqqını tələb etmək üçün Təhrir meydanına çıxıb. Amerikalı müxbirin mitinqdə nə etdiyini soruşanda balaca Əhməd az qala siyasi və iqtisadi platforma ilə çıxış edib və deyib ki, onun milləti hərbi xuntanı ona görə devirməmişdi ki, Mursi gəlib teokratik faşist diktaturası qursun. Nə isə, bu başqa bir yazının mövzusudu. İndi qayıdaq 6 yaşlı erməni balası Artura.
Çox suyuşirin uşaqdı. Yaradıcılıq evində millətindən asılı olmayaraq nə qədər yazıçı-şair vardı, hamısı Arturun ən azından başını tumarlamağı özünə az qala borc bilirdi. Əlqərəz, günlərin birində yaradıcılıq evinin yeməkxanasına nahara gəldiyimizdə həmin erməni uşağı əlində oyuncaq avtomat, öz-özüylə dava-dava oynayırdı. Atamın yanından naməlum düşmənlərini gülləyə tutaraq qaçanda kişi onu qucağına alıb soruşdu ki, bəs balaca, faşistlərimi öldürürsən? Atam II Dünya müharibəsi iştirakçısıydı. O qədər ölüm-itim, qəddarlıq və qan görmüşdü ki… Onu təəccübləndirmək çətin idi, amma bu balaca erməninin dedikləri kişinin qanını əməlli-başlı qaraltmışdı. Nə başınızı ağrıdım, Artur türkləri qırdığını demişdi. Atamın həmin an nə hislər keçirdiyini bilmirəm, bircə onu gördüm ki, möhkəm tutuldu və balaca ermənini ani olaraq qucağından aralayıb havaya qaldırdı və tezcə də özündən uzaqlaşdırdı. Ona yaxınlaşanda gördüm ki, kişiyə çırtma vursan, qanı çıxmaz, əl-ayağı hirsindən əsirdi. Mənə bircə onu dedi ki, “qırılmışlar, uşağın beynini indidən doldurublar ki, sənin düşmənin türkdür. Bu dəyirman hələ çox su aparacaq. Görəcək günlərimiz var”.
Gördük, hələ də görməkdəyik…
O vaxtdan düz 44 il ötüb. Atamsa 18 ildir ki, dünyasını