Шул азатлык дигән чыганактан.
Бу – көз ае. Трускавецтагы «Нафтуся» дигән җир асты суын (татарлар аны «Мәфтуха» дип йөртте) ул байтак эчте. Адам Мицкевич (1798–1835) – поляк шагыйре, милли азатлык хәрәкәте эшлеклесе: украиннарның Тарас Шевченкосы (С. Хәким йөргән «Каштан» ашханәсе каршында һәйкәле тора), русларның Александр Пушкины, татарларның Габдулла Тукае инде. Шушы Мицкевич һәйкәле тарафында Сибгат ага Хәким үзенең азатлыкка сусынын баскан икән, ул анда да Ленин белән сөйләшкәндер, ничек кенә сөйләшкәндер әле! Анда каштан агачлары яфракларының серләшкәнен, каштан чикләвекләренең тып-тып өзелеп төшкәннәрен генә тыңлап йөрмәгәндер инде. Югыйсә тагын ун елдан соң – 1986 елның 28 февралендә – ул, сугышта алган яраларының инде төзәлгән җөйләрен ачыргаланып ерткандай итеп, бер хатында болай дип язмас иде: «Туфан Миңнуллинның Мусаның 80 еллыгы уңае белән язган мәкаләсен (12 февраль, 1986, «Лит. газета») укыгач, безнең әдәбиятта олы җаннар беткән икән дигән фикергә килдем. Муса үзе укыса, «Алтын чәч», «Моабит дәфтәре»н үткәнне аклар өчен яздыммыни дияр иде. Без, сугышчан татарлар, бабаларның «гөнаһларын» юар өчен сугышып йөрдекмени? Кайсы халыкның тарихта кимчелекләре булмаган. Хәзер шуларны актарып, 17 миллионлы газетада мескенләнү нигә кирәк? Моннан сиксән ел элек Тукай үз тарихы белән горурланган. «Рус җирендә без әсәрле, эзле без». Гаҗәеп, башыма сыймый. Нигә кирәк икәнен аңлый алмадым. Әллә Мостай Кәрим белән сүз куешканнар инде. Ул да шул ук газетада татарларга тибеп узды.
Зур шәхесләр татар әдәбиятының узганында яшәгәннәр икән. Безнең чорга ваклары гына калган, күрәсең».
Җил илләр буенча китәр дә
Таулардан тауларга үрмәләр,
Тыңлагыз, тыңлагыз, дияр ул:
«Татарлар елмаеп үлделәр».
Җавап шул гына. Бу – шагыйрьнең җавабы гына түгел, ә бәлки – васыяте. Безгә һәммәбезгә. Татарларга.
Шагыйрьнең кәгазьдәге һәр сүзе – замананың зәһәр, хәтәр пыяласы кискән яра ул. Әнә шул ярадан шагыйрьнең кешеләрне яратып алсуланган каны саркый. Ә кешеләрнең шагыйрьне яратуы Кояшның Сөембикә манарасындагы Айны сискәндереп уятуына тиң.
Өмет кояшы алтынлаган чынбарлыкка сискәнеп багар чак. Бүген шагыйрьләрне – Сибгат Хәкимне дә! – тетрәнеп укымасаң, чорлар тәрәзәсе корымлы булыр.
Мин бөтенләй башка чор шагыйре,
Яңа иман миндә, ден яңа…
Ике катлы тәрәзәдән карыйм,
Тукай аша карыйм дөньяга.
Сибгат Хәкимнең дөнья белән серләшүе сере менә шунда, фәкать шунда.
Җан итемне ярган пыяла
Белсәм икән – кайда ул?
Ком булып, халыклар уала,
Күлдә җикән – ил давыл! (Ә. Г.)
Шигыремә даһи шагыйрь остазымның җавабын ишетәм күк:
Ил олы нигезгә әйләнде,
Сал яңа күперләр, төз, ныгыт.
Барсы да йоклаган тыкрыкта,
Буранда җемелди безнең ут.
КЫЙССАИ ГАРИФҖАН
Кичә татар халкы сөекле улларыннан берсен – язучы Гариф Ахуновны соңгы юлга озатты. Татар гына түгел, ә бәлки Урта Идел халыклары,