– Менің одан бір артықшылығым бар, орысша білемін. Сол арқылы білімімді жетілдірдім. Ол өз тұрғысынан ойлайды. Сондықтан өзімді одан ақылдымын деп айта алмаймын. Ол егер орысша оқығанда басқаша ойлап, менен жоғары болуы мүмкін еді. Менен тәуірлеу ойлауы ғажап емес.
Карпов Шоңның мына сөзінде бір тағылым, тәрбие жатқанын аңғарып үндемей қалды. Шоң да орыс арасында тұңғыш рет осындай кісіні кездестіріп отырғанына өзін бақытты сезінген еді. Ешбір орыс қазақ тарихы туралы тыңдауға ыңғай танытпайтын. Сіздерде қалыптасқан тарих жоқ деген сөзді де талай естіген. Сонда сол орыспен сөзге де келіп қалған. «Біз онда көктен түстік пе?». Сонда орыс айтқан: «Сіздер жүз жыл бұрын, мың жыл бұрын да осылай өмір сүргенсіздер. Сондықтан сіздерде тарих жоқ» – деген Шоңға.
Шоң мына сөзге шыдай алмай кетті де, сонда «Алтын Орданы» қайда қоясың деп сұраған. «Алтын Орда» ол – монғолдар. Сіздердің оған ешқандай қатынастарың жоқ!».
Шоң түбінде қазақ тарихын сондай орыстар шатасыратынын ойлап қауіптенетін. Карповпен кездескеннен бастап орыстарға көзқарасы өзгере бастағандай еді. Көңілдегі мұңын да айтқан болатын оған.
– Орыстар қазақтардың тарихын былай қойғанда, бізді дұрыс атымен атамайды. Сіз өзіңіз естіп отырсыз, бізді киргиз-қайсақ деді. Бұл халықты кемсіту болады. Соған қарсы патша үкіметі заң шығармай ма?
– Асықпаңыз, ол да болады. Әр нәрсенің өз уақыты болады. Бұл алғашқы қадам ғой. Сіздерден сіз тәрізді талай білгірлер шығады. Соларды түбінде орыс шовинистері де мойындайды. Амалсыздан соны жасайды олар.
Шоң парасат-пайымы жоғары адамның аузынан шыққан мынадай сөзге қуанып қалды.
– Қазақ тарихын орыстардың зерттеуі енді басталады. Шындыққа кейін көздері жетеді. Солардың бірі мен деп біліңіз.
Күн сайын Карповпен осылай жарасымды әңгімелер болып жүрді. Бір күні ол:
– Бірінші Петрден бері қарай бізде шовинистік көзқарас қалыптаса бастады. Өздері немістерден, француздардан үйрене отырып, әлі де өздерін солардан артық санайтындар бар. Шығысқа көзқарас өзгерді. Іргесінде жатқан шығыс халықтарын адамға санамайды. Бір кезде Шыңғысхан балалары басып алып, тас-талқанын шығарғанын ұмытты. Қазір орыстардың жоғары дәрежелі адамдарында неміс, француз, ағылшындардың қаны бар. Орыстардың өмірге өзіндік көзқарасы өзгерді. Мұның ақыры не болатынын келешек көрсетеді.
– Петр Константинович, монғолдардың орыстарды жаулап алғанын сіз мойындайсыз ба?
Бұл қитұрқы сұрақ еді. Алайда, Карпов әділін айтты.
– Мен енді түсіндім, орыстарды жаулап алған монғолдар емес, қыпшақтар ғой.
– Әскери күш қыпшақтар болғанымен басқарып отырғандар Шыңғысхан ұрпақтары болды ғой.
– Бұл айтқан да шындық. Олар дұрыс басқара білді. Содан кейін жеңіске жетті.
– Петр Константинович, тарихты халық жасайды, ал оны тек ақылды адамдар басқарғанда жеңіске жетеді. Шыңғысхан өз заманының ақылды адамы болды. Соның саясаты арқасында балалары сонау бір шеті Қытайдан бастап,