Recenzenci
płk prof. dr hab. Grzegorz Sobolewski
płk dr hab. Dariusz Majchrzak
Projekt okładki
Genowefa Majchrowska
Redakcja
Ewa Kostka
Redakcja techniczna
Małgorzata Gawłowska
Skład
Michał Cieślak
Korekta
Małgorzata Sęktas
© Copyright by Akademia Sztuki Wojennej, Warszawa 2017
ISBN 978-83-7523-579-1
978-83-7523-904-1 (pdf)
978-83-7523-905-8 (mobi)
978-83-7523-906-5 (epub)
Sygn. wewn. ASzWoj 6477/17
Skład, druk i oprawa: Wydawnictwo Akademii Sztuki Wojennej
00-910 Warszawa, al. gen. A. Chruściela 103, 261-814-055, tel./fax 261-813-752
e-mail: [email protected]
Zam. nr 696/17
WYKAZ SKRÓTÓW
ANVIL – projekt dotyczący analizy systemów bezpieczeństwa cywilnego w Europie (Analysis of Civil Security Systems in Europe)
ZK – zarządzanie kryzysowe
SZK – system zarządzania kryzysowego
BMR – broń masowego rażenia
CBRN – Chemical, Biological, Radiological and Nuclear Weapon; broń chemiczna, biologiczna, radiologiczna i nuklearna
CD KSWSiA – Centrum Dyspozycyjne Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania
COAS – Centralny Ośrodek Analizy Skażeń
ETO – Europejski Trybunał Obrachunkowy
FEMA – Federalna Organizacja Zarządzania Kryzysowego
ISOK – Informatyczny System Osłony Kraju
KOK – Komitet Obrony Kraju
KOP – Komitet Obrony Przeciwgazowej
KSO – Krajowy System Ostrzegania
KSRG – Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy
KSWSiA – Krajowy System Wykrywania Skażeń i Alarmowania
LOPP – Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej
LSOP – Lokalny System Ostrzegania Powodziowego/Lokalny System Osłony Przeciwpowodziowej
MOP – miejscowa obrona przeciwlotnicza
OC – Obrona Cywilna
OCK – Obrona Cywilna Kraju
ON – obrona narodowa
ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych
OPL – obrona przeciwlotnicza
PCK – Polski Czerwony Krzyż
PCZK – Powiatowe Centra Zarządzania Kryzysowego
PS – Powszechna Samoobrona
PSP – Państwowa Straż Pożarna
RCB – Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
RSO – Regionalny System Ostrzegania
SKOP – Społeczny Komitet Obrony Przeciwgazowej
SOL – System Ochrony Ludności
SWA – System Wykrywania i Alarmowania
SWO – System Wczesnego Ostrzegania
SWS – System Wykrywania Skażeń
SZ RP – Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej
TOP – Towarzystwo Obrony Przeciwgazowej
WCZK – Wojewódzkie Centra Zarządzania Kryzysowego
WSzW – Wojewódzki Sztab Wojskowy
ZK – zarządzanie kryzysowe
ZOSP – Związek Ochotniczych Straży Pożarnych
Na właściwą i pełną organizację ochrony ludności składa się szeroki wachlarz problemów, najczęściej złożonych i w wielu aspektach wciąż dyskusyjnych1.
WSTĘP
Fundamentalnym zadaniem państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom zarówno w aspekcie wewnętrznym, jak i zewnętrznym. To kwestia ochrony zdrowia i życia oraz mienia ludzi. Mnogość i częstotliwość występowania zagrożeń we współczesnym świecie sprawia, iż mocno dotykają one nie tylko jednostkę i jej mienie, ale także środowisko naturalne i infrastrukturę. Zmianie uległo środowisko bezpieczeństwa w samej Europie i wokół niej. Ewolucja zagrożeń, zmiana paradygmatu bezpieczeństwa i współczesny obraz rzeczywistości pokazują diametralną zmianę stosunku ofiar wśród żołnierzy względem pozbawionych życia osób cywilnych. Zamachy terrorystyczne, kataklizmy (pożary, powodzie, tsunami itp.) i katastrofy (budowlane i komunikacyjne) zbierają żniwo w postaci ludności cywilnej i jej życiowego dorobku. Wielkim wyzwaniem pozostaje zatem ochrona społeczeństwa, mienia i środowiska na wypadek wystąpienia zagrożeń zarówno o charakterze militarnym, jak i niemilitarnym. Tymczasem, w przykładowej kwestii zapewnienia miejsca w schronach odsetek populacji mogącej liczyć na ukrycie się wynosi: 114% w Szwajcarii, 80% w Szwecji, 72% Finlandii, 60% w Niemczech2, natomiast „w Polsce (…) istniejące schrony i ukrycia3 są w stanie zapewnić jedynie 2,9% potrzeb w zakresie miejsc ochronnych dla ludności w skali kraju”4. Z kolei odsetek populacji zaangażowanej w obronę cywilną wynosi: 7,3% w Szwecji, 6,5% w Szwajcarii, 1,9% w Finlandii oraz 0,5% w Polsce5.
Ewoluujące zagrożenia współczesnego świata implikują konieczność podejmowania działań w zakresie rozpoznawania, wykrywania oraz opracowywania algorytmów, planów postepowania. To z kolei wymaga profesjonalizmu, zaangażowania, wspólnych ćwiczeń, licznych symulacji, które pozwoliłyby przygotować stosowne ogniwa administracji rządowej i samorządowej, służb, inspekcji i straży oraz organizacji pozarządowych do możliwie najlepszej ochrony ludności. W tej sytuacji niezmiernie ważne jest wykorzystanie dostępnego potencjału tak militarnego, jak i pozamilitarnego, a także dbałość o to, by był on profesjonalnie przygotowany do realizacji zadań z zakresu obronności. Polska i inne państwa UE dostrzegają profity płynące ze współpracy na poziomie międzyinstytucjonalnym wewnątrz kraju, a także ze współpracy międzynarodowej.
Odpowiedzialność za ochronę ludności w sytuacjach kryzysowych w czasie pokoju spoczywa na barkach systemu zarządzania kryzysowego, natomiast kwestia kompetencji konkretnych organów w czasie wojny w kwestii tego obszaru pozostaje niejednoznaczna. Ważna rola przypada wówczas obronie cywilnej, mającej na celu ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny. Tymczasem na chwilę obecną widoczny jest ewidentny brak adekwatności konkretnych rozwiązań w tym obszarze względem współczesnych zagrożeń. Co więcej, funkcjonujące rozwiązania prawne są niespójne i nie dotykają wszystkich obszarów zadaniowych