problematyki edukacyjnej kobiet po stronie litewskiej wskazuje się głównie na chrześcijańskie pierwiastki w jej światopoglądzie, akcentujące popularyzację idei miłości bliźniego. Por. J. Žilionis,
1
Por. J. Wiśniewski, Święta czy grzeszna? – kobieta średniowiecza, „Studia Redemptorystowskie” 2017, nr 15, s. 412.
2
A. Radzimiński, Kobieta w średniowiecznej Europie, Toruń 2012, s. 196–199.
3
Znany jest nekrolog Relindy. W. Wiegand, Relindis [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 28, Reindbeck–Rodbertus, Leipzig 1889, s. 186.
4
A. Woltmann, Herrad von Landsberg [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 12, Hensel–Holste, Leipzig 1880, s. 205–206.
5
W przypadku Hildegardy z całą pewnością jakąś rolę w kształtowaniu jej wiedzy odegrał jej sekretarz Wolmar. Jednak wiedza Hildegardy musiała przewyższać wiedzę Wolmara, skoro to on był jej sekretarzem, a nie odwrotnie.
6
W.J. Górczyk, Początki Opinogóry w świetle dokumentu wojewody Żyry z 1185 r. i dokumentu biskupa płockiego Gedki z XIII w., „Notatki Płockie” 2018, nr 3, s. 5.
7
J. Szczęsna, Płyta z przedstawieniem Marii z Dzieciątkiem w kościele Świętej Trójcy w Strzelnie, „Roczniki Humanistyczne” 2013, z. 4, s. 60. Inne zdanie ma Marian Plezia, który uważa, że Beatrycze – magistra strzelnieńskiego klasztoru jest różna od Beatrycze – córki Piotra. M. Plezia, Strzeleński epigram wotywny [w:] Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział w Strzelnie, Strzelno romańskie. Zbiór studiów, Strzelno 1972, s. 34.
8
Z. Świechowski, Znaczenie najnowszego odkrycia w Strzelnie, „Ochrona Zabytków” 1954, t. 27, s. 273–274.
11
Z. Świechowski, Strzelno romańskie [w:] Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział w Strzelnie, Strzelno romańskie. Zbiór studiów, Strzelno 1972, s. 14.
12
J. Gwoździk, Kultura pisma i książki w żeńskich klasztorach dawnej Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, Katowice 2015, s. 25.
13
A. Radini, M. Tromp, A. Beach, E. Tong, C. Speller, M. McCormick, J.V. Dudgeon, M.J. Collins, F. Rühli, R. Kröger, C. Warinner, Medieval Women’s Early Involvement in Manuscript Production Suggested by Lapis Lazuli Identification in Dental Calculus, „Science Advances” 2019, t. 5, nr 1, https://advances.sciencemag.org/content/5/1/eaau7126 [dostęp: 18.06.2019] – tłumaczenie własne. Tekst oryginalny: „Consequently, it has long been assumed that monks, rather than nuns, were the primary producers of books throughout the Middle Ages. Recent historical research, however, has challenged this view, revealing that religious women were not only literate but also prolific producers and consumers of books. In Germany and Austria, religious women played a particularly active role in book production, and their work as scribes and illuminators can be traced to as early as the late eighth century”.
14
A.I. Beach, Women as Scribes: Book Production and Monastic Reform in Twelfth-Century Bavaria, Cambridge 2004.
15
K. Bodarwé, Sanctimoniales litteratae. Schriftlichkeit und Bildung in den ottonischen Frauenkommunitäten. Gandersheim, Essen und Quedlinburg, „Quellen und Studien. Veroffentlichungen des Instituts fur kirchengeschichtliche Forschung des Bistums Essen”, t. 7, Münster 2004.
16
C.J. Cyrus, The Scribes for Women’s Convents in Late Medieval Germany, Toronto 2009.
17
I. Czachorowska, Książka w rękach klarysek śląskich, „Śląski Kwartalnik Historyczny. Sobótka” 1966, nr 3, s. 407–419; eadem, O nowe spojrzenie na śląskie średniowieczne klasztory żeńskie [w:] Studia z dziejów kultury i ideologii ofiarowane Ewie Maleczyńskiej w 50 rocznicę pracy dydaktycznej i naukowej, red. R. Heck, Wrocław 1968, s. 99–103.
18
A. Sutowicz, Dorobek piśmienniczy śląskich klasztorów żeńskich od XIII w., „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 2008, nr 2, s. 158.
19
Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (dalej: BUWr), sygn. I Q 233. Czas powstania rękopisu budzi kontrowersje. E. Kloss uważał, że są to lata 1255–1267, Jasiński uważa, że jest to rok 1300. K. Jasiński, Ilustracje kalendarzowe w rękopisie wrocławskim z około 1300 r., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1959, nr 2, s. 61.
20
Jasiński skłania się ku koncepcji, że rękopis powstał w skryptorium klarysek wrocławskich, jednak dopuszcza możliwość, że mógł powstać poza klasztorem, ale zaznacza, iż „należałoby przyjąć, że rękopis sporządzono na zamówienie wrocławskich klarysek”. Ibidem, s. 54.
21
I. Czachorowska, Książka w rękach…, s. 415.
22
E. Kloss, Die schlesische Buchmalerei, Berlin 1942, s. 210; por. K. Jasiński, op. cit., s. 52, przypis 37.
23
I. Czachorowska, Książka w rękach…, s. 416.
26
Forma vitae ordinis sororum pauperum, quam beatus Franciscus instituit; Legenda s. Clarae, BUWr, sygn. IV Q 202, ff. 5a, 15; A. Sutowicz, op. cit., s. 160.
28
A. Sutowicz, op. cit., s. 161.
29
I. Czachorowska, Książka w rękach…, s. 409.
30
E. Sander, Błogosławiona Salomea i klasztory klarysek w Zawichoście, Skale i Krakowie do końca XV wieku, Kraków 2015, s. 141–142.
31
I. Czachorowska, Książka w rękach…, s. 411.
32
E. Sander, op. cit., s. 142.
34
A. Sutowicz, op. cit., s. 160.
35
W. Nehring, Iter Florianense. O Psałterzu floriańskim łacińsko-polsko-niemieckim w szczególności o polskim jego dziale,
