Rian. Rian van Heerden

nuwe skool vertel dat ons agter die skape aan getrek het, maar die eintlike rede was dat my pa maar gesukkel het om ’n werk as korttermynversekeringsmakelaar te behou. Hy was ’n alkoholis, maar die nice tipe wat nooit sy hand vir sy vrou of kinders gelig het nie. Ek blameer hom ook nie daarvoor nie. As ek sy geskie­de­nis gehad het, was ek beslis ook ’n alkoholis.

      Jy sien, hy was in die motor toe sy jonger broer, Mardo, ver­ongeluk het en is deur sy ouers daarvoor die skuld gegee. Ek was byvoorbeeld by een middag toe ouma Tinka baie gefolterd vir hom gesê het: “Dit moes jy gewees het.”

      Dit was egter nie nodig dat hulle hom blameer het nie, hy het dit self gedoen. Richelieu sou hom kortstondig van daardie aand laat vergeet.

      Ek was in heelwat laerskole voordat ons in Randfontein beland het. Daar was twee laerskole in Vereeniging, een in Rus­tenburg, een in Lichtenburg, en uiteindelik het ons in ons avo-­groen huis in Randfontein ingetrek.

      My pa was in daardie stadium weer werkloos met my ma wat (weer eens) die pot aan die kook moes hou. Esli het egter steeds elke dag aangetrek vir werk en die trein Johannesburg toe gevat, waar ek seker is hy maar die dag op ’n bankie in Joubertpark deurgebring het. Hy wou net nie gehad het ons moes weet dat hy al wéér sy werk verloor het nie.

      My ma was toe werksaam by mnr. Hürkens, die Duitse eienaar van die Total in West Porges en het gereeld gesorg dat ou Hürkens vir ons ’n Yogi Sip in sy yskassie aanhou vir wanneer ons ná skool met ons BMX’e daar gestop het. Met “ons” verwys ek na my en my ouer broer (ook gedoop “Mardo”), wat nie eintlik tydens ons skoolloopbane met mekaar gepraat het nie. Soos broers of susters wat min in ouderdom verskil maar doen.

      In elk geval, om ons inkomste aan te vul het my ma besluit om bedsokkies te begin hekel. Dit was dan my taak om hierdie bedsokkies by die plaaslike biblioteek te probeer smous. Dit was my eie idee aangesien ek baie tuis gevoel het tussen daardie honderde boeke. ’n Vreemde selfvertroue het oor my gespoel elke keer wanneer ek die koel gebou binnegestap het.

      Kort voor lank was die bedsokkies ’n topverkoper (R5 son­der tossels en R5,50 met tossels) en kon ons ’n klein bietjie asemskep. Afgesien van die ekstra inkomste is ek ook gedwing om met vreemde mense te kommunikeer, wat my baie met my ontwikkeling gehelp het. Dit was broodnodig.

      Ek vertel altyd vir mense, met my tipe geskiedenis was daar werklik net twee keuses: reeksmoordenaar of die vermaaklikheidsbedryf. Maar my bril het veral sosiaal teen my getel. Tydens die Randfontein-jare in die avo-groen huis was ek reeds vir drie jaar ’n brildraer. Ek het my eerste bril op nege gekry.

      Die skoolsuster het ons skool kom besoek en wou by my weet wat die letters op die swartbord was.

      “Watter letters?” het ek gevra.

      “Hier op die swartbord,” sê sy.

      “Watter swartbord?” vra ek.

      Só kry ek toe my eerste bril en word daar en dan ’n nerd. En ek was nie eens so slim nie! Dit het my eenvoudig net dieper in my dop laat kruip en ek het uiteindelik my eie fantasie­wêrelde begin skep met my eie verhale wat ek begin skryf het.

      So, daardie bedsokkies verkoop, het my op ’n manier gered.

      My obsessie met boeke het my uiteindelik die titel “biblio­teekprefek” tydens my laaste jaar op laerskool besorg en ek onthou dat ek hierdie amp baie ernstig opgeneem het. Ons “bib-prefekte” is ook in hierdie jare gesekondeer om die be­langriker prefekte te help om pouses die skoolgrond van die Laerskool Rapportryer te patrolleer. Die jaar was 1986 en elke swart persoon wat té stadig verby die skool geloop het, was verdag. Veral as die “swarte” nie ’n overall gedra het nie, moes ons hom onmiddellik rapporteer.

      Daar is ook van ons verwag om almal die verskillende tipes landmyne en handgranate te kon uitken. Net vir ingeval die ANC ons laerskool sou aanval, sien?

      Dis veral daardie vrees wat die volwassenes by ons aan­gewakker het wat my altyd sal bybly. Nie net is ons op skool die hele tyd vertel dat die Kommuniste ons wil oorneem en uitmoor nie, maar ook in die kerk het bangmaakstories Son­dag ná Sondag op ons neergereën. Op ouderdom twaalf het ek byvoorbeeld ’n boekprys gewen omdat ek presies kon sê waar ’n spesifieke Bybelversie voorkom (ek was ’n toegewyde leser) en is deur die dominee beloon met die boek Wêreld-Oorlog 3.

      I kid you not.

      Ná ongeveer drie jaar in Randfontein het ons uiteindelik in 1987 Pretoria toe verhuis en hier is ek nog steeds, dertig jaar later.

      Alhoewel ons geensins ryk was nie het my pa-hulle ons Hoërskool Waterkloof toe gestuur en ek onthou veral my bruin skoene in ’n skool waar net swart skoene gedra is. My pa het eenvoudig geweier om vir ons nuwe skoene te koop en was oortuig dat ’n goeie brand soos bruin Grasshoppers ’n waarborg vir skolastiese sukses was. Dit was nie.

      Reg van die begin af, veral omdat ek van ’n vreemde laerskool gekom het, was dit net ek en my kosblik met peanut-butter-en-stroop-broodjies pouse op die speelgrond. En dit, liewe leser, is hoe ek op die verhoog beland het.

      Daar was seker maar altyd iets wat my na die verhoog geroep het, maar my deelname aan daardie eerste redenaarskompetisie op dertien as standerdsessie was die gevolg van ’n harde gesprek wat ek met myself in die spieël gehad het: “So kan dit nie aangaan nie, Van Heerden!”

      Ek het besef dat ek iets aan my selfvertroue sou moes doen en wat dan nou beter as om voor mense te praat? En daar was vreemd genoeg iets baie aanlokliks aan die idee dat mense vir ’n rukkie na jou móét luister …

      Ek onthou dat ek uit drie deelnemers derde gekom het en dat my sertifikaat natgereën het toe ek ná die kompetisie na my pa se wagtende Renault gehardloop het. Dit het nie saak gemaak nie … ek het dit in elk geval geraam en bo my bed gehang.

      Dit was die begin van alles.

      Ek het nie net meer en meer geleenthede begin opsoek om voor mense te praat nie, maar ook die mag van humor begin besef. As jy snaaks is, is jy gewilder en kort voor lank was ek nie meer daardie alleenkind nie. My selfvertroue en vrien­de­kring het groter geword alhoewel ek steeds ver van so gewild soos die rugbyspelers was. Die groepe voor wie ek gepraat het, het groter en groter geword en uiteindelik het ek ’n toespraak op Republiekdag voor die hele skool gelewer. Ek was agter die podium, aan beide kante langs my was meisies uit my geskie­denisklas met Suid-Afrika se vlae van 1652 af tot 1991 en voor my was die hele skool op die pawiljoen. Al 1 600 van hulle.

      Hemels!

      Ek was verlief op die mikrofoon soos op ’n skoolcrush.

      En ai, daai skoolcrushes … Nodeloos om te sê, het ek teen hierdie tyd lankal geweet dat ek meer van seuns as van mei­sies hou, maar was deeglik bewus dat dit nie vir die groter gemeenskap aanvaarbaar was nie. So het ek maar my twee crushes van ver af bewonder.

      Ek moet ook hier byvoeg dat ek polities baie regs was in daardie stadium. Sterk orators het my gefassineer en die sterk­stes in hierdie jare was natuurlik Andries Treurnicht van die Konserwatiewe Party en Eugène Terre’Blanche van die AWB. My pa (self ’n regse) sou my gereeld saamneem na die vergaderings van een van hierdie twee organisasies in die stadsaal en ek sou verstom toekyk hoe hulle met die gesproke woord die skares kon opsweep.

      Ná die vergaderings was daar altyd (koue) kerrie-en-rys buite te koop en ek onthou ’n keer toe AWB-lede die Oranje, blanje, blou wou verbrand, maar nêrens ’n aansteker kon kry nie. My pa, mid-sigaret, wou nie help nie …

      Regs was ek regs. Ek het selfs in matriek ’n AWB-kenteken onder my leerlingraad-balkie begin dra en van my mederegses met ’n Eugène-saluut gegroet as ek hulle tussen klasse raakgeloop het. Daar was selfs ’n keer dat my Engels-onder­wy­seres my die klas verbied het as ek nie my kenteken verwyder nie. Waarna ek eenvoudig ’n hele periode buite die klas gesit het.

      Tydens ’n nagwedloop een aand het ek met ’n Vierkleur om die baan gehardloop en, ja, selfs die Vierkleur voor die skool gehys. Die skool het eers baie later agtergekom dat die vlag voor die administratiewe blok wapper. Ek dink dit was ná ’n paar oproepe van verbygangers.

      Ek was regs, ja, maar dit het my direk