My vriendin grinnik. “Ek dink my graad 11-klas sal, ironies genoeg, daardie twiet verstaan, maar Shelley se ‘Ozymandias’ is vir hulle heeltemal … whatever.”
Ek en sy het saam regte studeer, twintig jaar gelede, maar ons swak vir letterkunde het ons albei uiteindelik in minder winsgewende beroepe laat beland. Sy skryf nou, maar gee ook Engels by ’n privaat meisieskool in die Kaap.
Sy het ’n prys vir jeugliteratuur gewen, maar sê om vir daardie groep van heel gewillige sewentienjariges te verduidelik hoekom Shelley se sonnet hulle tot stilstand behoort te ruk, is ’n onbegonne taak.
Ozymandias verwys na die Egiptiese koning Ramses II, waarskynlik die farao van die Bybelse Eksodus. Volgens die Romeinse historikus Diodorus Siculus, wat tussen 60 en 30 v.C. geskryf het, was die standbeeld van dié vors die grootste in antieke Egipte.
Percy Bysshe Shelley (1792–1822) se gesprek oor Diodorus met ’n vriend, die bankier Horace Smith, het albei mans in die winter van 1817–1818 geïnspireer om gedigte te skryf oor daardie standbeeld wat deur tyd en woestynsand begrawe is. Ironies genoeg het Smith ’n intussen vergete sonnet oor die vergete standbeeld gekomponeer – “On a Stupendous Leg of Granite, Discovered Standing by Itself in the Deserts of Egypt, with the Inscription Inserted Below.”
Shelley se poging sou egter een van dié bekendste Engelse sonnette word.
Die beeld wat Shelley se gedig oproep – twee verlore steenbene in die woestyn as enigste oorblyfsels van die eens magtige koning se monumentale standbeeld én ryk – dít kan my vriendin se klas hulle as Indiana Jones-erige storie voorstel, maar daardie laaste ses reëls tref hulle eenvoudig nie:
And on the pedestal these words appear:
“My name is Ozymandias, king of kings;
Look on my works, ye Mighty, and despair!”
Nothing beside remains. Round the decay
Of that colossal wreck, boundless and bare
The lone and level sands stretch far away.
Dat die woestyn nou vertoon as die koning van konings se werk en dat dit die verganklikheid van mag simboliseer – daardie dubbele ironie kan die graad 11’s net nie kleinkry nie, sê sy.
Maar kan ’n mens haar klas regtig kwalik neem?
Toe ek sewentien was, het apartheid, christelik-nasionale onderwys, die NP en die NG Kerk my lewe met ’n ysterhand regeer. En vir daardie bevoorregte tieners lyk al die werke en uitvloeisels van die magtige kapitalisme – ons geselsprogramme, die internet, celebrity-kultuur en ons transnasionale korporasies met hul wolkekrabbers in alle wêreldstede – so indrukwekkend en stewig soos die standbeeld van Ozymandias wat oor die ou Egiptenare uitgetroon het. Dat al hierdie dinge waarskynlik tot ’n val gaan kom wanneer die aarde en sy hulpbronne binne ’n paar dekades uitgeput is en aardverwarming groot metropole laat wegsink, kan ons blykbaar net so min verstaan soos daardie graad 11-dogters Shelley se byna 200 jaar oue waarskuwing.
Kollektiewe waansin is eers by terugskoue vir die meerderheid sigbaar. Voor die Franse Revolusie is eeue lank aanvaar die feodale landhere, rowerbaronne en spandabel konings regeer met die seën van die kerk en dus Allerhoogste. Net so aanvaar miljoene tans steeds dat Amerika en sy een-dollar-een-stem-demokrasie die neoliberale wêreldorde bepaal wat die Weste se grypsug legitimeer; dat ons aan die kaal, korporatiewe keisers moet gee wat hulle toekom.
Maar wanneer slegs die gebluste fakkel van die Statue of Liberty nog sigbaar is bo die water van dit wat eens New York se hawe was, sal ons seker anders begin kyk na die effektiwiteit van die mark, die verraderlike vryhede van die 21ste eeu en die regverdiging van wins.
Met “Ozymandias” het die hopeloos idealistiese Shelley, ironies genoeg, bewys dat hy ’n punt beetgehad het toe hy in sy beroemde essay “The Defence of Poetry” (1821) geskryf het digters is “the unacknowledged legislators of the world”.
Maar dít, o magtige konings van die absurde, verdwaalde hede sal ook eendag, soos die ironie in Shelley se ou sonnet, van akademiese belang wees.
DIE BESTE, BLOEDIGSTE SEPIE WAT SHAKESPEARE NOOIT GESKRYF HET NIE
“Julle grootmense maak of julle belangrike goed doen, maar julle ignoreer die eintlike probleem – ons verwoes die wêreld,” sê my vriendin Sonja se agtjarige seun Henri nou die dag vir haar.
Ek stem saam met klein Henri. Dis juis hoekom Game of Thrones so noodsaaklik voel. Dié HBO-televisiereeks het in sy vierde seisoen meer as 18 miljoen kykers weekliks vasgenael gehou en daarmee The Sopranos oortref as die Amerikaanse netwerk HBO se gewildste reeks tot nóg.
Sien, sê ek oor koffie vir Sonja wat nog nie deur dié gogga gebyt is nie, in Game of Thrones is daar sewe ou families in die denkbeeldige koninkryk van Westeros wat ’n verskriklike burgeroorlog voer om die gesogte “Iron Throne”. Daardie Ystertroon gee mag, maar bring selde geluk aan wie ook al daarop sit. Almal is, nes “die grootmense” in Henri se lewe, so besig om te konkel vir ’n kans om uit daardie vergiftigde kelk van vorsskap te drink dat hulle nie besef die eintlike gevaar vir hul verdeelde land lê in die ysige wildernis noord van die hemelhoë muur (The Wall) nie. Al wat tussen die strydende families van Westeros en ’n horde “Wildling”-barbare en “White Walkers” (zombies) staan, is daardie muur en die paar verflenterde manne van die Night’s Watch. En dan is daar nog die blonde krygerin-prinses Daenerys Stormborn “Mother of Dragons” Targaryen – nasaat van die “Mad King” – wat met ’n onverskrokke leër en haar drie jong drake uit die Ooste marsjeer om haar regmatige plek op die Ystertroon in te neem.
As jy teen dié tyd dink ek’s die kluts kwyt om hierdie gedoente, gebaseer op George RR Martin se reeks fanatasieromans A Song of Ice and Fire, so ernstig op te neem, het jy waarskynlik nog net nie ’n “White Walker” of die eerste paar programme gesien nie.
Ek’s oortuig Shakespeare sou goed verstaan hoekom Games of Thrones die reeks is wat die meeste onwettig afgelaai word in die geskiedenis van die internet. Die intrige het immers die Oorloë van die Rose wat tussen 1455 en 1485 om die Britse troon gewoed het as sentrale verwysingspunt. Die groot dramaturg-digter van die 16de eeu sou dus nie net dié gefiksionaliseerde geskiedenis fassinerend vind nie; hy sou sweerlik ook jaloers wees op die dialoog.
Byvoorbeeld wanneer lord “Littlefinger” Baelish, die gewetenloos ambisieuse raadslid én bordeeleienaar van King’s Landing aan sy ou frenemy lord Varys, die nieamptelike minister van intelligensie wat tot elke prys orde wil herstel, verklaar: “Chaos is nie ’n put nie. Chaos is ’n leer. […] Die klim is al wat daar is.”
Of wat van die giftige, bloedskandelike koningin Cersei Lannister se gesprek met die nobele dog naïewe Eddard Stark, die koning van Winterfell wat op daardie punt ’n goeie kans staan om letterlik sy kop te verloor. “In die spel om krone wen jy of sterf jy. Daar is geen middelgrond nie,” sê sy kil vir Stark. Die einste Cersei herinner later die bogenoemde lord Baelish met die messe van haar wagte teen sy keel: “Kennis is nie mag nie – mag is mag.”
Game of Thrones is dus nie soos my vriendin Anel sê “soos Lord of the Rings met baie seks” nie – goed en kwaad is hoegenaamd nie so duidelik gedefinieer soos in Tolkien se klassieke trilogie nie. Die stryd om heerskap in Westeros is eerder soos ’n Middeleeuse weergawe van die hoogaangeskrewe televisiereeks oor Washington se politieke gelieg en bedrieg, House of Cards, maar met drake, nog meer seks en bloedvergieting, en sonder Kevin Spacey.
Ja, Henri, jy’s heeltemal reg oor grootmense, maar jy sal helaas eendag sien die lewe is ’n skokkende, wrede sepie waaraan jy verslaaf raak; ’n dikwels bloedige stryd om oorlewing waarin jou gunstelingkarakters nie hul lewe seker is nie en die suiwerste siele dikwels soos kewers verbrysel word onder die stewels van die geskiedenis; ’n verwarrende, epiese drama waar wellus, bloedskande, hoop, liefde, wreedaardigheid, verraad, humor en vriendskap deur en oor dieselfde mense spoel soos in enige uitmuntende episode van Game of Thrones.
Ek wens die lewe en grootmense was minder soos die lewe en die grootmense in Game of Thrones,