Sy onthou die skrik, die vrees, die verwarring, die onsekerheid oor wat om te doen. Sy onthou ook dat die tandarts nie besonder bekwaam gelyk het om die situasie te hanteer nie, en dat sy assistent hand voor die mond uitgehardloop het omdat sy sélf naar was.
“Het Pa pyn?” het Jenna bang gevra.
Hy’t geknik. “Ja,” het hy gehyg en na sy nek gewys. “Hier en af in my arms,” het hy kortasem gesê. Hy’t in die lug gegryp. “Ek dink ek gaan dood, Jenna!”
Sy het haar pa opgehelp sodat hy teen haar kon leun en half regop kon sit. Toe het sy vervaard in haar handsak begin soek na die nitrogliserientabletjies wat sy orals met haar saamgedra het wanneer sy by haar pa was en een onder sy tong gesit. Dalk, so het sy gehoop, was dit bloot ’n angina-aanval wat na ’n paar minute sal verbygaan. Die tandarts het haar pa se pols en bloeddruk gemeet. Hy’t niks gesê nie, maar sy gesig het boekdele gespreek: hy was net so bekommerd soos sy.
“Voel Pa beter?” het sy hoopvol gevra, maar hy het sy kop ontkennend geskud. “Dit voel of ek doodgaan,” het hy weer gekla. Daar was vrees in sy oë, en sy gelaat wás die kleur van die dood. Sy het die sweet van sy gesig afgevee en met haar hand aan sy wange gevoel. Sy gesig was koud en hy het geveg vir asem.
Sy het hulpsoekend na die tandarts gekyk, maar die mannetjie was jonk – en meer as net ’n bietjie verskrik.
“Ek dink ... ek is byna seker daarvan dis ’n hartaanval,” het sy gefluister. “Ons moet my pa by ’n hospitaal kry.”
“Ek sal hom vat,” het die tandarts voorgestel.
“Nee, bel ’n ambulans. Verduidelik vir hulle wat die simptome is.”
Sy het by haar pa bly sit terwyl die tandarts bel, sy hand in hare geneem. “Toemaar, Pa, ek is hier by Pa.”
Asof dít sou troos, asof dít iets werd was.
Sy hoor iets van die reddeloosheid van daardie dag in haar stem toe sy vir Luca vertel hoe die paramediese span beheer geneem het toe hulle uiteindelik daar aankom. Hulle het haar pa probeer gerusstel, maar die beklemming om sy hart was te sterk om te ignoreer. Haar pa het besef wat besig was om met hom te gebeur en sy oë bo die suurstofmasker het in Jenna s’n geboor.
“Ek wou sterf van ellende,” sê sy, die trane vlak in haar stem. “My pa is al wat ek het en ek was niks werd toe hy my nodig gehad het. Dit het vir my gevoel ek het hom gefaal. Eers het ek hom verkeerde raad gegee, en toe kon ek niks doen om te keer dat hy verder teen die afgrond afgly nie. Dit was verskriklik!”
“Daar was niks meer wat jy kon doen nie.”
Luca se stem is oneindig teer, so teer dat sy nie langer die trane kan keer nie.
“Met sy aankoms by die hospitaal het my pa ... wel, my pa het ’n ventrikulêre fibrillasie gehad,” vertel sy hortend.
“Ai!” Hy klik sy tong. “Dit moes baie ontstellend vir jou gewees het.”
Dit was. Sy onthou die spoed waarmee die elektrodes op haar pa se borskas aangebring is. Die dokter wat diens gedoen het in ongevalle het ’n knoppie gedruk om die defibrillator te laai. Sy het die nare geluid gehoor en vrees het die asem uit haar lyf gepers. Sy het die dood leer ken en sy het geweet: haar pa was besig om te sterf. Soos haar ouma en haar ooms en haar ma. Besig om haar te verlaat. Om nooit weer terug te keer nie.
Dit was asof sy na ’n film gekyk het. Die dokter wat beveel: “Staan opsy!” Die skok wat toegedien word, haar pa se uitgeteerde lyf wat ruk en die verpleegpersoneel wat hoopvol na die monitor kyk. Van haar het hulle heeltemal vergeet. Sy’t eenkant gestaan, ’n buitestander wat niks kon doen om haar pa te help nie. Hulle was besig om hom te verloor en daar was niks wat sy kon doen om hom hier te hou nie. Die magteloosheid van daardie oomblikke sal haar altyd bybly.
Eers ná die tweede skok, eers toe sy die tweede keer moes sien hoe haar pa se maer liggaam ruk, het die monitor met ’n biepgeluid gereageer.
“Daar’s hy!” het die dokter verlig gesê. “Dis beter. Hou dit so, hoor.”
Jenna was nie seker of haar pa hom kon hoor nie, maar sý het. Sy het nader gestaan. “Pa!” het sy dringend by sy oor gesê. “Pa moet vashou, hoor. Ek het Pa nodig!”
“My pa was by sy volle bewussyn toe hy teater toe is,” vertel sy, haar stem soos skuurpapier. “En hy was bang, sy naels het in my handpalms ingesny. My groot, sterk pa wat voorheen nie vir die duiwel sou stuit nie, my pa wat my siek ma haar lewe lank op die hande gedra het, wat my op sy skouers gedra het selfs toe ek eintlik al te groot en te swaar was daarvoor, my pa wat enigiets wat stukkend was kon regmaak ... hy was daardie dag so afhanklik soos ’n baba, en net so vreesbevange ook.”
“Dis een van die bekendste simptome,” sê Luca. “Die angstigheid, die vrees ...”
Hy kom staan langs haar, sit sy arm om haar skouers. “Jy hoef nie verder te vertel nie.”
Maar sy wil! Sy wil elke oomblik van daardie dag herleef omdat sy dit nog nie kon regkry om dit te begrawe nie.
Sy skud haar kop. “Ek moes vorms teken dat hulle kan opereer, moes bevestig dat hy ’n siekefonds het. Daarna het ek in die wagkamer gesit en die tyd het stilgestaan. Daar was mense om my, maar ek kan nie onthou wie nie. Of wat hulle gesê het nie. My pa se predikant het ook opgedaag, maar ek was net vaagweg bewus van sy teenwoordigheid. Ek het nog nooit in my lewe presies só alleen gevoel nie.”
Sy kyk skielik vraend na Luca. “Wat presies gebeur daar in die teater?” Sy frons. “Ek het al so baie keer gewonder waarom my pa se persoonlikheid so radikaal verander het ná sy hartomleiding. Ek weet daar is mense wat beweer dat so iets wel na ’n hartóórplanting kan gebeur, al is daar natuurlik nie wetenskaplike bewyse daarvoor nie. Maar in my pa se geval was dit tog sy eie hart waaraan daar gewerk is. Waarom dan die vervreemding, asof sy liggaam nie meer sy hart wou aanvaar nie?”
Luca knik nadenkend. “Ek is feitlik my hele volwasse lewe nog besig met ’n studie oor die korrelasie tussen die mens se gees en sy liggaam,” sê hy ernstig. “En al wat ek weet, is dat daar nog steeds so baie verborge is vir ons as medici. Wat weet ons in werklikheid van die verband tussen liggaam en gees, of van die skeiding tussen liggaam en siel, selfs wanneer die dood intree?”
“En ’n hartoperasie is ’n klein dood,” prewel sy. “ ’n Menslike ingryping om die lewe terug te gee.”
“Dis basies wat daar gebeur, ja,” sê hy.
“My pa het dit oorleef,” vertel sy verder. “Maar hy sou nooit weer dieselfde wees nie. Hy het sy oë oopgemaak en die sny oor sy bors gesien, die stekies waarmee dit vasgeheg was en die wete van wat met hom gebeur het, het vir hom werklikheid geword. Sedertdien is hy swak. Of dit net sy gees is en of sy liggaam self nog nie heeltemal herstel het nie, weet ek nie.”
“Dis heel moontlik ’n kombinasie van die twee.”
“Ek moes by hom gebly het, hom versorg het, maar Koekemoer Internasionaal het my Londen toe gestuur.” Sy onthou die tweestryd in haar, hoe sy later daarmee vrede gemaak het dat tannie Rademan ’n ogie oor haar pa sal hou en haar sal laat weet wanneer dinge verkeerd loop.
Maar toe ontmoet sy vir Frederick – en die liefde blom en haar kuiertjies in Suid-Afrika word minder en minder. Sy wou Frederick nie vir ’n oomblik alleen los nie, nie vir ’n dag of ’n naweek nie, en beslis nie vir ’n week nie. Miskien was sy toe al bewus van die krake in hul verhouding, miskien het sy toe al begin vermoed dat sy hom nie kon vertrou nie. Maar sy wou nie haar twyfel teenoor haarself erken nie.
Aanvanklik het sy hom opgepas soos ’n baba, agter hom aangery wanneer hy naweke op seminare moes gaan of sommer vir die plesier die Engelse platteland gaan verken het. Maar later kon sy nie byhou nie. Frederick het al verder weggedwaal en haar werk was veeleisend. En natuurlik was