“Oom, ek weet nie waar hierdie skielike houding vandaan kom nie, maar as oom dit grappig vind, lag dan maar. Een ding moet oom egter goed verstaan: ek wil nie ’n vrou vir ’n voorman hê nie. Hierdie vroumens gaan nie hier bly nie.”
“Hm. Sy gaan die wet aan haar kant hê as sy wil moeilikheid maak. Sy het jou aanstellingsbrief in haar sak en jy het nie gespesifiseer dat jy net na ’n man soek nie.”
“Maar dis vanselfsprekend dat dit ’n mansmens moet wees! Ek het nog nooit van ’n voorvrou gehoor nie,” sê Wynand bars. “Ek sal haar môre ’n volle maand se salaris gee en dan moet sy skoert.”
Oom Fasie se pypsteel wys reguit na Wynand. “Die moeilikheid met jou, Wynand, is dat jy tred met die tyd verloor het … vier jaar gelede al. Ja, toe, jy hoef nie so waarskuwend en kil na my te kyk nie. Ek en jy gaan vanaand praat. En as jy nie mans genoeg is om die waarheid aan te hoor nie, sê my net. Dan pak ek ook maar môre op en skoert. Dan is hier ook nie langer plek vir my op Rietkuil nie.”
“Oom! Watse belaglikheid is dit dié? Dit lyk my die vroumens het oom getoor …”
“Niccietjie het niks te doen met wat ek lankal jeuk om jou te vertel nie. Sy het my maar net die aanknopingspunt gegee, dis al.”
“Niccietjie!” Wynand draai vererg weg.
Oom Fasie gaan kalm voort, die pypsteel nog beskuldigend op Wynand gerig: “Soos ek gesê het, jy het vier jaar gelede al tred verloor met die tyd én met die lewe. Dis ou geskiedenis dat vroumense ook al boer. En góéd boer. Van lankal af gaan meisies landboukollege toe en hier loop hope rond met dieselfde landbougraad agter hul name as jy. Stry!”
Al antwoord wat hy kry, is ’n diep intrek van die asem en toe neem Wynand op die hoek van die lessenaar plaas, kruis sy arms oor sy bors en keer ’n sfinksagtige gesig na oom Fasie.
Oom Fasie skuif so ’n bietjie reg op sy stoel. “Goed. Daardie deel is afgehandel. Daar is geen verskil tussen ’n voorman en ’n voorvrou nie. Albei kan ewe goed wees …”
“Of ewe sleg.”
“Toegegee. Maar jy het ook vier jaar gelede jou redelikheid verloor. ’n Mens beoordeel nie ’n mens summier sonder om hom of haar ’n kans te gee nie. Dis onregverdig! Sover ek kan onthou, het jy die voorwaarde gestel dat die man wat kom die eerste maand as ’n proefmaand moet beskou. Gee haar daardie maand. Dit kan jou mos geen kwaad doen nie?”
“Oom, ek is haastig om met die nuwe lande te begin. Ek is al klaar laat daarmee. Ek wou hulle al onder lusern gehad het en daar is op hierdie oomblik nog nie ’n sooi omgekeer nie. As ek nou nog ’n maand moet mors …”
“Maar wie sê jy gaan dit mors? Jy is in elk geval laat. Waar dink jy gaan jy ’n nuwe voorman binne twee dae uitkrap?”
“Ek weet dit. Maar verduiwels, hoekom het sy aansoek gedoen? Ek het ander aansoeke ook gekry.”
“Juis. En jy het háár aansoek uitgekies,” vryf oom Fasie dit in. “Wynand, dit begin vir my al meer lyk soos ’n bestiering.”
’n Snork klink duidelik hoorbaar op. “Vir my lyk dit eerder asof die duiwel skielik hier losgelaat is.”
Dít ignoreer oom Fasie gerieflikheidshalwe en gaan voort, sy stem ongeërg, maar die ogies stip bokant die pyp: “Ek was só bly toe ek van hierdie voormanplan van jou hoor en toe jy nogal so gou ene in die hande gekry het wat na jou smaak is, want ek wou ’n voorstel gedoen het.”
“Ja?”
“Ja. Ek het so gedink. Ons twee het darem jare laas ’n bietjie vakansie gehad. Jy is alewig te vas met die boerdery om ’n bietjie weg te breek. Maar as jy dan nou iemand hier op Rietkuil het wat jy kan vertrou, kan ons twee mos die einde van die jaar so ’n bietjie weggaan see toe of so.”
Toe frons oom Fasie en sy gesig lyk die ene teleurstelling. Hy kyk vinnig weg van die gesig voor hom wat skielik peinsend saamgetrek het. “O, gits, nee, dit sal seker nie moontlik wees nie. Conrad-hulle kom mos daardie tyd terug. Ai, dis nou half ’n jammerte. Ek het maar net gedink dit sal lekker wees om so ’n bietjie seelug in te kry terwyl hier nou iemand is wat na die plaas kan kyk. Maar dit sal nie deug nie. As jy nou eers weer van voor af moet begin soek na ’n voorman, en jy kry darem op die ou end een, sal die man nog daardie tyd splinternuut wees en ’n mens kan darem nie jou goed aan iemand oorlaat wat jy nie ken nie. En met Conrad-hulle wat ook daardie tyd terugkom … Nee wat, dit sal seker nie deug nie.”
Dit is ’n rukkie stil terwyl oom Fasie teleurgesteld aan sy pyp suig en onderlangs die peinsende gesig voor hom dophou. Die man dink diep, kan hy sien. Mag hy tog in die regte rigting dink. Dan is daar sommer so ’n lekker kieliegevoel in oom Fasie se maag toe Wynand eindelik praat: “Dis nie so onmoontlik nie, oom. Dis waar. Ons twee het jare laas vakansie gehad. Ek kan nie insien hoekom Conrad-hulle se terugkeer dit in die wiele moet ry nie.”
“O. Nou maar as jy dink dit sal reg wees so … Maar wat van die plaas? Jy sit nog sonder voorman. Wie kyk na Rietkuil?” Wynand is stil en oom Fasie waag dit nog ’n trappie verder: “Daarom het ek gedink, al is sy ’n vroumens en al weet ons sy kan g’n alles doen wat ’n man doen nie, kan sy darem hier oog hou terwyl ons weg is. As hier dan iets breek of gebeur wat sy nie kan behartig nie, kan sy darem vir Herman gaan sê. Ons kan hom maar vra om ook hand by te sit as dit nodig word. Maar dan is hier darem iemand wat die plaas al ken en die werkers aan die gang kan hou. Wanneer ons dan terugkom, kan ons weer praat. Teen daardie tyd sal sy ook al self besef het dat sy ’n groter hap afgebyt het as wat sy kan sluk en sal sy tien teen een self weggaan. Dan is alles op ’n mooi manier afgehandel.”
Wynand se frons is terug en oom Fasie hou asem op. Hierdie broerskind van hom is, behalwe natuurlik onhebbelik koppig, ook flink van verstand. Hy wat Fasie is, moet nie die ding oordryf nie, want dan is dit klaarpraat.
Oom Fasie kyk onskuldig terug in die priemende oë. Tot sy verligting draai die oë weg en Wynand staan op. “Ons praat maar weer later. Ek … weet nie … Nag, oom.”
“Nag, seun.” Oom Fasie kyk hom agterna toe hy uitstap en met die gang langs verdwyn, sy oë peinsend.
’n Goeie seun, dié Wynand, maar ai, so koppig en trots en hardekoejawel. En tog … tog kan hy diep seerkry onder daardie kors, hóé seer weet net oom Fasie wat die afgelope vier jaar saam met hom lewe.
Hy sug en steek sy dooie pyp in sy baadjiesak. Hy het nog gans en al nie klaar gepraat nie. Sy voorneme was om vanaand reguit met Wynand te praat oor Melodie en die dinge van die verlede en die kille, afsydige houding wat hy sedertdien teenoor die lewe en vroumense in die besonder opgebou het. Iemand moet dit eendag vir hom sê en oom Fasie voel hy is die man vir daardie takie. Niemand anders sal dit in elk geval ooit waag nie. En hier is daardie dinge nog altyd ongesê en hy kan nie eens vir Niccietjie die versekering en gerusstelling gaan gee dat sy maar gerus kan slaap nie. Die dekselse Wynand het al weer met hom om die bos gespring.
In haar kamer hoor Nicolette hoe die baas van die plaas gereed maak vir ’n welverdiende nagrus. Sy hoor die geraas van lopende water in die bad en skoene wat hard op die plankvloer neerval.
Haar gesig word nog ernstiger. Dit is alles goed en wel om te sê dat dit nie saak maak nie, dat noudat sy die baas van Rietkuil ontmoet het, sy geen begeerte het om hier aan te bly nie, en so meer, maar hier diep in haar weet sy dit is nie so eenvoudig nie.
Haar trots was nog altyd haar ondergang en haar grootste las in die lewe. So het haar pa altyd gesê en so is dit. Haar mond trek wrang. Dit is trots, hoe vreemd en onlogies dit ook al mag klink vir die oningewyde, wat haar laat aansoek doen het vir die betrekking as voorman op Rietkuil. Dit is ’n verterende trots wat haar tot hierdie stap laat oorgaan het ten spyte van haar tweelingbroer se waarskuwings en gepleit. En dit gaan vir daardie trots te veel wees as sy môre moet terugry