Granatowy 44. Grzegorz Kalinowski

przeprowadził prywatne śledztwo i okazało się, że przed wojną Staszauer też był człowiekiem wielu talentów. W rodzinnej Łodzi prowadził nocne lokale, próbował sił jako operator kamery filmowej, między innymi na wybrzeżu. Uwiecznił swoją kamerą wizytę prezydenta RP na Oksywiu, był współwłaścicielem lokalu rozrywkowego i… współpracował z Dwójką! Miał niebywałe znajomości i tak mu zostało, skoro swobodnie podróżował z Warszawy do Łodzi. A żeby to robić, trzeba było mieć niezwykle mocne papiery, bo od kiedy Niemcy wygrali wojnę z Polską, Łódź nie tylko nazywała się Litzmanstad, lecz także leżała w granicach Rzeszy! Nie każdy mógł sobie jeździć w tę i z powrotem. A Staszauer mógł!

      W Komendzie Głównej wciąż niczego nie podejrzewali, a może nie chcieli podejrzewać, i Aston został zdemaskowany dopiero wtedy, gdy poczuł się bezkarny i zdradził w biały dzień.

      Trwała swoista wojna pocztowa, polskie podziemie starało się poprzez swoich ludzi w urzędach i sortowniach, oraz przez listonoszy, otwierać i sprawdzać listy adresowane do Gestapo, a było ich niemało. Okazało się, że Niemcy mają wśród pocztowców swojego agenta, niejakiego Henryka Lutosławskiego. Drań pracował na Poczcie Głównej i robił to samo co ludzie z konspiracji, tylko w drugą stronę: otwierał i czytał korespondencję między osobami, które Niemcy podejrzewali o udział w konspiracji. Zebrano dowody, przeprowadzono dochodzenie, odbył się sąd i wydano wyrok. Konfidenta miał odstrzelić szef Astona Staszauera, czyli porucznik Wiktor^[13]. Jakiś szef na górze musiał zwariować, ponieważ pozwolił kierownikowi referatu z Oddziału Komendy Głównej AK uczestniczyć w podobnych akcjach. Dla Rybskiego był to idiotyzm, ktoś jednak wyraził na to zgodę i sztabowiec na drugiej zmianie biegał po mieście i rozwalał kapusiów. Po to wyznaczano do tego specjalnych ludzi, żeby ci wiedzieli tylko o swojej robocie, a Wiktor wiedział o wiele, wiele więcej i nie można było ryzykować, że wpadnie. Ale stało się, i to podwójnie źle i głupio, bo jakiś as zgodził się, by udział w akcji wziął nie tylko kierownik Oddziału V KG AK, ale i jego zastępcy! Aston, który znał Lutosławskiego, miał go wskazać Wiktorowi tuż przed wykonaniem wyroku. I wskazał: nie kapusia egzekutorowi, lecz akowca gestapowcom! Wiktora złapali tajniacy, wsadzili go do auta i wywieźli na Szucha. Ludzie, którzy go ubezpieczali, rzucili się na pomoc, okazało się jednak, że ulica jest obstawiona. Wszędzie byli tajniacy i mundurowa policja, i z pięciu chłopaków trzech poległo w nierównej walce. To była prawdziwa klęska. Konfident chodził na wolności, zginęło trzech żołnierzy, a oficer Komendy Głównej był przesłuchiwany na Szucha.

      Dalszych wpadek nie było. Wiktor wykazał się na przesłuchaniach nadludzkim męstwem i zapłacił za to życiem, wcześnie jednak dał cynk, kto go zdradził. Kiedy szedł Poznańską, Aston nadjechał rikszą, mimo że mieli się nie komunikować. Pozdrowił Wiktora, a ten, zamiast udać, że go nie widzi, złamał zasady konspiracji i grzecznie mu się odkłonił.

      Gryps z więzienia zdemaskował Astona Staszauera. Dla jednych było to szokiem, dla innych czymś, czego można się było po Astonie i jego przedziwnych kontaktach i możliwościach spodziewać. Zaczęto działać i myśleć w inni sposób, wreszcie zdano sobie sprawę z pewnej morderczej sekwencji zdarzeń. Staszauer, regularnie jeżdżąc do Łodzi, przewoził dokumenty oraz ludzi i dziwnym trafem wielu z nich wpadło. Niemcy rozbili w Łodzi i Poznaniu siatkę, która pomagała w ucieczkach alianckim jeńcom, kilkanaście osób zostało zabitych albo trafiło do obozów.

      Nie ulegało już wątpliwości, że podporucznik Józef Staszauer, pseudonim „Aston”, zastępca szefa referatu w Oddziale V KG AK i zarazem właściciel baru Za Kotarą, jest wyjątkowo groźnym agentem Gestapo. Zapadła decyzja o jego likwidacji i tu zdaniem Rybskiego znów ktoś się nie popisał. Wyroki z reguły wykonywano na ulicach albo w mieszkaniach zdrajców, w tym przypadku wybrano lokal. Takie rzeczy się zdarzały, lecz Za Kotarą był lokalem wyjątkowo trudnym do przeprowadzenia akcji, bo nie dość, że składał się z dwóch pomieszczeń – przy wejściu była większa salka z bufetem, a w głębi coś w rodzaju gabinetu na scenie – to drugie pomieszczenie można było ogrodzić kotarą tak, by siedzący za nią ludzie mogli dyskretnie prowadzić rozmowy i jednocześnie patrzeć z góry na większą salę. Dlatego właśnie knajpa nosiła nazwę Za Kotarą i przyciągała wyjątkową klientelę. Jego bywalcy, gestapowcy, konfidenci, przestępcy i folksdojcze, byli uzbrojeni i potrafili posługiwać się bronią, do tego bar prawie zawsze był pełen gości. Tymczasem zgodnie z planem egzekutorzy najpierw mieli kazać gościom baru podnieść ręce, wylegitymować ich – a nuż trafią się jacyś szpicle i gestapowcy – a później rozwalić Astona i jego żonę.