“En toe, waar bly julle vandag?” wil Kobie weet by hul aankoms. “Almal op skool gesit?”
“Al hul geld op die verkeerde perd verwed volgens hul gesigte,” merk meneer Lubbe, die hoof van die laerskool, op.
“Nee,” sug Abie swaar, “dis maar net Ma De Beer wat kom kuier het.”
Ma De Beer was in die laerskool ook goed bekend en die skaterlag wat op Abie se woorde gevolg het, het die lug meteens laat opklaar.
’n Paar dae later is Johan in die openbare biblioteek besig om boeke uit te soek.
By sy aankoms op Saailaagte was dit een van die dinge waardeur hy baie aangenaam verras is: die mooi, moderne biblioteek waar die vernaamste dagblaaie van die land en die gewildste tydskrifte van die dag te vinde was, die jongste romans en ander moderne boeke sowel as die volledige werke van die ou, erkende skrywers – dié boeke wat met die verloop van die jare niks van hul bekoring prysgee nie. Wie ook al verantwoordelik was vir die keuse van die boeke wat hier op die rakke pryk, was goed belese, onbekrompe, deeglik op hoogte van sake wat betref die letterkundige wêreld, en het alle eer van hul werk.
Nog ’n pluimpie vir Ben Pienaar en sy medestadsraadslede. Oral op die dorpie is tekens van hul versiende, vooruitstrewende beleid sigbaar. Net sy skool het nie in die vooruitgang gedeel nie. Neem nou sy skoolbiblioteek. Dit is so karig toegerus, so betreurenswaardig, so ontoereikend dat niemand die moed het om dit as ’n biblioteek te bestempel nie. Nooit het hy kon droom dat hy kinders in so ’n toestand van geestesverwaarlosing sou aantref as hier op Saailaagte nie. En hoe moet hy die kinders leer sonder behoorlike toerusting, hoe moet ’n mens ’n leeslus by hulle wek sonder boeke?
Soos gewoonlik is dit maar weer die minderbevoorregte kind wat daaronder ly, nie kinders soos Andries en Francis nie – en daar is nog ’n paar in sy skool, maar hulle is maar ’n handjie vol – wat jare lank reeds toegang het tot die biblioteek en pragtig gebruik maak daarvan onder die verstandige leiding van hul ouers. Nee, dit is die groot meerderheid van sy skoolkinders wat die skool vroeg verlaat, en vir wie daar ná ’n saai, kleurlose skoollewe wat hulle met ongeveinsde dankbaarheid vaarwel sê, dan maar weer ’n lewe van geestelike armoede en gebrek wag.
Maar dis een van die eerste dinge wat hy gaan regmaak sodra hy die nodige fondse het. Die skoolkermis gaan nou aan die begin van die tweede kwartaal gehou word, as die ouers maar net sy saak goedgesind is en saamwerk. Sonder hul hulp en steun kan hy tog niks tot stand bring nie. Maar hy het vertroue in sy medemens, en sy toekomsplanne berus stewig en vas op hul welwillende samewerking.
Hy is net klaar en begin al so kuier-kuier langs die rye boeke deur toe stap toe Kobie daar aangewaai kom en hom vriendelik en opgewek die hand toewuif.
“Middag, Kobie,” groet hy glimlaggend toe sy by hom kom.
“Hallo, Johan. Ag, wat is daar tog vir ’n mens om te lees? Toe, gee vir my ’n mooi boek. Nie iets so swaar soos lood nie. Die lewe is swaar genoeg,” verklaar sy met ’n pruilmondjie.
Johan kyk haar geamuseerd aan.
“Wat weet jy van die lewe se swaar!” spot hy. “Laat ek sien watter boeke jy teruggebring het, hoe sal ek nou anders weet waarvan jy hou.”
Maar sy weier speels om haar boeke aan hom te oorhandig en sê: “Jy sal tog net sê dis kaf. Maar ek weet nie hoe julle mans die ou dik, dik boeke kan deurlees nie. My arms word moeg net om hulle vas te hou, wat nog te sê van hulle huis toe dra,” en die mooi blou oë loer so skuins onderlangs na Johan.
Laggend antwoord hy: “Nou toe, loop haal dan self gou jou boeke, dan sal ek hulle vir jou huis toe dra.”
Kobie laat haar ook nie twee maal nooi nie. Sy neem gou-gou haar boeke na die meisie toe en kom byna onmiddellik terug met die nuwes.
“Wat? Is jy al klaar?” vra hy verbaas. Met ’n streng gesig maar laggende oë sê hy: “Kobie, ek sweer jy het vandag jou boeke toe-oë uitgeneem. Kom, sê my wie is die skrywers.”
Kobie, wat letterlik met onsiende oë twee boeke gegryp en gou laat omruil het, kon om haar lewe te red nie sê wie hulle geskrywe het of eens waaroor hulle gaan nie. Op heterdaad betrap, giggel sy maar en sê: “Ek was bang jy sou vir my wegloop.”
Dit is op hierdie oomblik dat Annie ook by die biblioteek ingestap kom en die eerste mens op wie haar oe val, is Kobie, haar mooi, laggende gesig opgehou na Johan, wat ook breed glimlag terwyl hy laggend iets vir haar sê.
Vir ’n oomblik voel dit vir Annie asof sy wil omdraai en weghardloop van die toneel daar voor haar oë. Dit is meteens meer as wat sy kan verdra om Johan en die mooi Kobie so vertroulik saam te sien.
Kobie vorder vinnig, dink sy bitter. Sy laat nie gras onder haar voete groei nie.
En toe wonder sy waarom die toneeltjie haar so moet ontstel, waarom sy so onthuts moet voel. Wat gaan dit haar aan? As Johan de Kock regtig verlief raak op Kobie, wat gaan dit haar aan? Sy haat die man en sy haat skielik ook vir Kobie! Hulle pas by mekaar. Sy hoop hulle sal gelukkig wees!
Johan sien haar eerste en groet haar bedaard, geensins onthuts of van stryk gebring nie. Maar die laggende grys oë lag nie met haar nie. Koel, byna krities, kyk hy haar aan, en sy word bewus van ’n eienaardige gevoel. Dis asof die grys oë, so skerp, so deurtastend, die ongetwyfeld aantreklike uiterlike waarmee sy bedeeld is soos ’n gordyn opsygeskuif het en niks daar binne gevind het wat sy verdere belangstelling werd is nie. Annie ondervind ’n oomblik van vertwyfeling en onsekerheid, so groot soos sy in haar lewe nog nie gehad het nie.
“Kom, Kobie,” sê Johan, en met ’n gevoel dat sy uitgesluit is van ’n plek waar sy graag wou ingaan, bly Annie alleen in die biblioteek agter.
Op pad huis toe vra Johan vir Kobie dat hulle by die poskantoor moet aangaan. Hy wil kyk of daar briewe is. Kobie gee nie die minste om nie. Hoe langer die pad vanmiddag is, hoe genotvoller sal dit wees. Maar Johan is stil en afgetrokke. Sy gedagtes is nie by Kobie nie; hulle dwing om terug te gaan na die meisietjie wat hulle in die biblioteek agtergelaat het. Daar was iets byna weemoedigs in haar gesig toe hulle daar wegstap, ’n verslaentheid wat ’n mens nie gewoonlik by die koel, besliste Annie Celliers aantref nie, en wat hom hinder. Sy is nie gelukkig nie. Die stremming wat daar nog altyd tussen hulle was, oorspronklik geheel en al van haar afkomstig, die doelbewuste onverskilligheid wat hy van die aand dat hulle saam by die Pienaars was teenoor haar openbaar, begin haar raak. Nou ja, dink hy geïrriteerd, waarom maak sy nie ’n einde daaraan nie? Moet die toenadering dan van sy kant af kom?
“Johan!” klink Kobie se ongeduldige stem hier langs hom, en hy kyk af in haar beskuldigende blou oë. “Ek het al twee maal met jou gepraat en jy hoor nie eens wat ek sê nie.”
“Ek is jammer, Kobie,” sê hy verskonend, “my gedagtes het gedwaal. Wat het jy gesê?”
“Waar het jou gedagtes gedwaal?” wil sy weet.
“By die baie moeilikhede wat maar die daaglikse lot van ’n arme skoolhoof is. Maar ek is jammer,” sê hy nog eens. “Ek sal nou mooi luister. Wat het jy gesê?”
Daar is twee briewe in sy posbus. Johan kyk vinnig na hulle, glimlag tevrede en steek hulle, sonder om hulle oop te maak, in sy sak. Dit is te veel vir Kobie.
“Is jy dan nie nuuskierig om te sien wat sy skryf nie?” vra sy.
“Sy?” vra hy, en vervolg tergend, “en wat weet jy dan van haar af?”
“O … ’n voëltjie het my alles vertel.”
“Glo jy nog alles wat die voëltjies vir jou sê?”
“Wel, hierdie voëltjie behoort te weet waarvan sy praat.”
“So? En waarvan het sy nogal gesels?”
“Van jou nooientjie in die Boland.”
Maar Johan is al klaar moeg vir die speletjie. Sy gedagtes wil nog maar steeds dwaal.
“Kobie,” berispe hy haar, “’n