Rodriquez
Piet van Rooyen
Queillerie
And now the morrow was arising with a faint gleam in the east, and already the sunrise had parted the moist shadows from high heaven, when suddenly there emerged from the forest a grotesque stranger, pitifully unkempt and gaunt with starvation. He stretched his hands in entreaty to us on the shore.
The Aeneid – Virgil
1
Dit het skaars lig geword in die dieptes van die Mosambiekse bos. Bo vee die son met ’n bleek gloed aan die toppe van die bome, maar onder het die slierte donker nog nie van die woudvloer af gelig nie. Geen wind waai nie. Alles roerloos. Die takke van die oeroue bome hang swaar van die dou. Daar is net die sagte geskarrel van insekte oor blare en droë hout, voëls wat tentatief met vaak stemme mompel, vog wat van die blare af drup. Iewers ver weg klink die dowwe hale van ’n stamper op ’n blok. Die dag begin soos enige ander. Dis eeue al so. Dis die ou-ou Afrika wat ontwaak uit sy dieptes van sluimering.
Des te meer steurend kom die veraf geluid. Dit pas nie in hierdie oerwoud, hierdie stadig-druppende plek nie. Die klank kom aanvanklik as ’n vibrasie, ’n rammeling van ver onder die reikwydte van die oor. Net die olifante is in staat om so laag te luister. Waar hulle doekvoet deur die woudpaaie beweeg, steek hulle vas en skud hul koppe verergd met tande en swaar flappende ore.
Dit dring harder, dreigender. Die mense, die enkele menslike bywoners van hierdie woud, hoor dit ook nou. Die een na die ander verstyf hulle rondom die vroegoggend dinge waarmee hulle besig is. Die vroue hou die stampers gestol bokant die stampblokke, die borste hangend aan die reeds verrekte spiere wat aan die skraal skouers gehaak sit. Maer mans verpoos waar hulle aan ’n panga of skoffelpik sit en slyp, die enkele skor woorde gestol op die tonge. Honger boepens-kinders hou op teem. Almal hou die ore gereed, en luister. Elkeen probeer op sy eie manier verstaan wat die vreemde gedoef beteken.
’n Troppie skugter woudduikers skarrel verskrik weg uit die oop kol waar hulle aan die soet gras aan die knibbel was. Hulle spits die volle aandag in die rigting van die gedreun. Skaduwees flerts oor hulle, breek die blougrys antiloop-gedaantes op in gekamoefleerde strepe van lig en skemer. Blouape gryns agterdogtig, hul tande taai van die stroop. Aaphande verslap. Woudvrugte plons swaar op die blaremat.
“Woep-woep-woep”, dring die vibrasie na die binnekant van die ore, na die organe in die binneste van die liggame. Dis die gedruis van ’n warrelwind. Dit raak harder. Nou duidelik. Dis die ystergedrog. Dis die oorlog wat aankom, weet die mense nou goed.
Die helikopter, in donkergroen-en-swart kamoeflering, kom laag oor die boomtoppe geskeer. Boomblare dans ’n gekke dans. Die toppe van die woudreuse skud in die warrelwind. Die troppie duikers skarrel onder die digste takke deur, asems fluitend in die kele. Ape gil met ’n geklapper van tande, die kleinstes weggekruip in die arm-oksels van die moeder-ape.
In ’n oopte sak die dier neer op sy ysterpote. Die lemme skree met ’n hoë, skril geluid, woep gaandeweg stadiger, minder skril. ’n Deur skuif oop. ’n Man klim uit. Hy draf gebukkend uit onder die warreling van lemme. Hy staan ’n oomblik verstar in die verskuiling van die bos, lig die voorarm na bo. ’n Groet? ’n Afwysende gebaar?
Die man is kort en bonkig. Sy hare is swart en gekrul. Sy vel is blas, sy gelaat soel. Hy’s blank, maar beswaarlik. Sy skouers is breed en blokkig. Sy boarms is gespierd tot op die been. Hy dra ’n T-hemp met afgesnyde moue. Sy linkerarm is verbrand tot bo teen die skouer. ’n Rooi vlek lê gestreep oor sy wang. Hy het een dowe oor. As hy sy kop so draai, pla die geraas van die lemme hom nie te erg nie.
Die helikopter lig stadig. Die son blink op die ruite. Binne-in kan ’n mens niks sien nie. Die stuk meganika hang ’n oomblik roerloos bo die dak van blare. Met ’n flitsing van lemme teen die opkomende son skiet dit weg na vanwaar dit gekom het.
Die geskende man buk oor sy rugsak, trek ’n bottel met blou vloeistof daar uit, neem ’n enkele sluk. Dan druk hy die knoppie op die handgrootte digitale satellietstelsel (ook bekend as ’n globale posisioneringstelsel) en kyk waar hy is. Hy knik die kop. Hy’s tevrede met sy posisie. Hy swaai die sak oor sy skouers en begin stap. “Rodriguez” het gearriveer. Die menslike hulpbron, soos dit in agentetaal bekendstaan, is geplaas.
2
Rodriguez het ’n goeie ruitverwysing gehad van die sentrum van die basis. In sy sak dra hy ’n brief gerig aan “Pappa” – “Generaal Afonso Dhlakama, President van Renamo, Mosambiek”.
Dis ’n vervalste brief, die storie daarin is ’n leuen, maar dis sy enigste stukkie hoop op lewe. Hy’s bereid om die kans te waag. Die goeie skeut patriotisme wat kleintyd by hom ingeboesem en deur sy tyd in die Diens bevestig is, het steeds groter waarde gedra as sy vrees vir die dood. Die ererol van jong helde uit die Afrikaner-verlede het hom help moedhou: Jopie Fourie, Gideon Scheepers, Jack Hindon, Henri Slegtkamp, Danie Theron. Hy’t hulle almal soos ou vriende in sy gedagtes gedra. Daar was foto’s uit geskiedenis op skool, boeke op sy pa se rak. Hy’t saam met hulle grootgeword. Bykomstighede vir die lewenspad. Rigtingwysers na Eendag.
Die paspoort in sy rugsak is ’n Suid-Afrikaanse paspoort, vir Manuel Rodriguez. Dis ook vals. Die foto daarop is sy eie gesig. Hy het direk in die kamera gekyk, sonder bril of glimlag, sy hare langer as gewoonlik, langer as wat Monique daarvan hou, maar presies die prentjie van die man wat vroegoggend in die woud afgelaai is en nou hier deur die woud aangestap kom.
Naby die basis het hy die wit hemp uit sy rugsak gehaal, dit oopgerol en oor ’n afgebreekte droë tak gespan. Met die wit hemp voor hom gehou, het hy voetjie vir voetjie wydsbeen oor die olifantpad nadergestap. Hy was elke oomblik ’n landmyn onder sy voete te wagte. Hy’t al een maal tevore ’n landmynaanval oorleef, op die Namibiese grens, vanuit die binnekant van ’n pantserkar. Sy linkeroor is nou nog doof. Hy kan maar net hoop dat Renamo nie so na aan hulle eie basis landmyne sou plant nie. En dat die olifante klaar afgetrap het wat hier te trappe was ná die vroeëre guerrillastryd.
Hy’t die basis gehoor voordat hy dit gesien het. Eers die dowwe gestamp van die stampers op die hol blokke. Daarna ’n hond wat blaf. Toe mensestemme. Die stemme was doodgewoon, nie-militêr nie, sonder ’n sweem van aggressie. Op die ingewing van die oomblik het hy die rugsak op die grond neergesit, die wit hemp van die stok losgemaak, en bo-oor sy T-hemp aangetrek. Toe’t hy doodluiters die basisperimeter ingestap.
Die vroue wat aan die rand van die basis aan die vuurmaakhout bymekaar maak was, het hom oopmond aangestaar, die kinders het verskrik ophou speel. Die jong soldate wat agter die vroue aangedrentel het, was te verbaas om na die gewere te reik. “Bom dia!” het hy na links en na regs gegroet.
Hy het gehoop dat hy met die ploffende woorde en sy vriendelike aard na die basisbewoners toe kon loop en uitskiet. “Bom dia!” “Bom dia!” Hy het agter die woorde geskuil en doelgerig nader bly stap. Die dowwe klank van die stampers op die stampblokke, iewers vorentoe tussen die bome, het saam met die hartklop in sy borskas bly dreun. Hy het sy treë aangepas by die ritme daarvan. Elke tree was ’n berekende voet vorentoe. Hy het hom gedwing om kalm te bly, nooit te dink aan die witwarm snyding van die koeëls deur sy hemp en deur sy rug nie.
Sy medisyne was sterk, die woorde van sy aankoms salwend genoeg. Niemand het hom probeer keer nie. Die groetende man het vreedsaam, bedaard, onskuldig voorgekom. Hy’t geen wapens gedra nie, net ’n wit hemp en ’n rugsak. Tog was daar ’n duidelike teken van gesag in sy houding. ’n Besoeker. Laat ons hoor watter nuus hy bring. “Seriti”, die krag van die vreemdeling.
Eers by die ingang na die binnekant van die basis het ’n soldaat ’n geweerloop in sy maag gesteek. Die soldaat se oë was groot en wydgerek. Rodriguez het vermoed hy was gerook. Een of ander bosdwelm in die brein gehad. Toe eers het die vrees vir Rodriguez beetgepak. Hy het sy hande hoog gelig en aanhoudend sag begin prewel: “Caro falar com o Presidente. Tenho messages para ele – Ek wil met die president praat. Het boodskappe vir hom!”
“Ele está procurando por papa!” het die soldaat na binnetoe geroep. Twee van sy makkers het nadergestap, outomatiese gewere gereed. Daar was nou drie gewere in die middel van Rodriguez se maag. Die senubol