dziś popr.:
Pugaczow, Jemieljan (1742–1775), doński Kozak, który podając się za cudownie uratowanego cara Piotra III, wszczął powstanie chłopskie (1773–75), które ogarnęło całą południowo-zachodnią część cesarstwa rosyjskiego. [przypis edytorski]
173
kamerher (z niem.) – szambelan dworu. [przypis edytorski]
174
Marat, Jean-Paul (1743–1793) – fr. polityk i dziennikarz okresu Rewolucji Francuskiej, jakobin, zabity przez Charlotte Corday. [przypis edytorski]
175
Babeuf, François Noël (1760–1797) – radykalny polityk fr. pochodzenia chłopskiego; w 1789 przyłączył się do rewolucji, zorganizował tzw. Sprzysiężenie Równych, działał na rzecz zradykalizowania rewolucyjnych przemian, zyskał sobie przydomek Grakchusa (rzym. trybuna ludowego z II w. p.n.e., dbającego o dobro plebejuszy). [przypis edytorski]
176
Paweł I Romanow (1754–1801) – cesarz Rosji (od 1796), następca Katarzyny II. [przypis edytorski]
177
Berezowo – miasto na Syberii, nad rzeką Ob, miejsce zsyłek. [przypis edytorski]
178
kamerpaź (z niem.) – paź nadworny, pełniący służbę przy boku monarchy. [przypis edytorski]
179
Aleksander I Romanow (1777–1825) – cesarz Rosji (od 1801), król Polski od 1815 (Królestwo Polskie), syn i następca Pawła I; przeciwnik Napoleona Bonapartego podczas wielkiej inwazji na Rosję (1812). [przypis edytorski]
180
klucz (daw.) – większy majątek ziemski, złożony z kilku wsi lub folwarków. [przypis edytorski]
181
w 1825 roku w spisek grudniowy – nieudane powstanie wszczęte w grudniu 1825 przez tzw. dekabrystów, rewolucjonistów szlacheckich dążących do obalenia jedynowładztwa i zmiany ustroju. [przypis edytorski]
182
Enfantin, Barthélemy Prosper (1796–1864) – francuski socjalista utopijny, teoretyk i jeden z założycieli saintsimonizmu; ogłosił się wybrańcem Boga, przez swoich zwolenników był nazywany „ojcem”; jego liberalne poglądy nt. praw kobiet i małżeństwa spowodowały zamknięcie ośrodka paryskiego przez władze (1832), w związku z czym zamieszkał w podparyskim Menilmontant z 40 uczniami. [przypis edytorski]
183
kodycyl – późniejszy dodatek do testamentu zawierający rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci, bez ustanowienia spadkobiercy. [przypis edytorski]
184
Mikołaj I Romanow (1796–1855) – cesarz rosyjski i król polski (od 1825), syn Piotra I, brat i następca Aleksandra I. [przypis edytorski]
185
konkury (daw.) – starania się o rękę kobiety. [przypis edytorski]
186
bałaguła (daw., reg.) – furman, woźnica. [przypis edytorski]
187
Order Świętej Anny – order carski przyznawany w Imperium Rosyjskim; od 1831 na przedostatnim miejscu w hierarchii orderowej; dzielił się na cztery klasy. [przypis edytorski]
188
szpicruten – gruby, długi kij, którym wymierzano karę chłosty buntownikom w carskim wojsku; skazaniec był prowadzony pomiędzy dwoma szeregami żołnierzy i bity z obu stron. [przypis edytorski]
189
okres – retorycznie ukształtowane zdanie złożone, stanowiące całość znaczeniową. [przypis edytorski]
190
Krzyż Żołnierski Świętego Jerzeg – dawny wojskowy order rosyjski, ustanowiony w 1769. [przypis edytorski]
191
renegata – odstępca; osoba, która zmieniła wiarę, narodowość, przekonania polityczne. [przypis edytorski]
192
włościański (daw.) – chłopski. [przypis edytorski]
193
Czerkasski, Władimir Aleksiejewicz (1824–1787) – rosyjski działacz państwowy, w 1858–60 członek komisji badającej sytuację chłopów w związku z przygotowywaniem do reformy uwłaszczeniowej w Rosji; w 1863–66 dyrektor naczelny Rządowej Komisji Spraw Wewnętrznych w Królestwie Polskim, uczestniczył w opracowaniu przepisów uwłaszczeniowych. [przypis edytorski]
194
infamia (z łac.) – kara utraty czci, zwykle związana też z ograniczeniem podejmowania czynności prawnych. [przypis edytorski]
195
Towiańsk, Andrzej (1799–1878) – mistyk, filozof, prawnik; założyciel sekty skupiającej wyznawców jego mesjanistycznych poglądów (tzw. Koła Sprawy Bożej), która wywarła duży wpływ m.in. na Mickiewicza. [przypis edytorski]
196
fideikomis (z łac. fidei comissum: powierzone w zaufaniu) – rodzaj zapisu testamentowego polegający na nieformalnym poleceniu przez spadkodawcę, by spadkobiorca przekazał część spadku osobie trzeciej. [przypis edytorski]
197
popas (daw.) – postój w czasie podróży w celu nakarmienia koni i odpoczynku. [przypis edytorski]
198
koncept (daw.) – żart; pomysł. [przypis edytorski]
199
incognito – w tajemnicy, nie ujawniając własnej tożsamości. [przypis edytorski]
200
fama – pogłoska; rozgłos. [przypis edytorski]
201
eparchia – we wschodnim chrześcijaństwie terytorium podległe biskupowi, czyli odpowiednik zachodniej diecezji. [przypis edytorski]
202
Jan Chryzostom, czyli Złotousty (ok. 350–407) – biskup Konstantynopola, pisarz i słynny kaznodzieja, teolog; święty prawosławny i katolicki. [przypis edytorski]
203
Bazyli Wielki a. Bazyli z Cezarei (329–379) – pisarz wczesnochrześcijański, twórca jednej z pierwszych reguł zakonnych, święty prawosławny i katolicki. [przypis edytorski]
204
chędogi (daw.) – czysty, porządny. [przypis edytorski]
205
feldjegier a. feldjeger – dosł.: strzelec polny, w carskiej Rosji kurier wojskowy, także żołnierz żandarmerii, dokonujący aresztowań i eskortujący więźniów. [przypis edytorski]
206
pur sang (fr.) – czystej krwi. [przypis edytorski]
207
Dymitr Wiśniowiecki Bajda (zm. 1563) – kniaź ukr., wódz kozacki, przywódca wielu wypraw łupieskich przeciwko Turkom i Tatarom. Uważany za jednego z założycieli Siczy Zaporoskiej, bohater kozackich pieśni. W 1563 próbował wpływać na wybór hospodara wołoskiego, wpadł w pułapkę i został przewieziony do Stambułu, a tam stracony. Według podań ludowych, powieszony na haku za żebro, wyrwał jednemu ze strażników łuk i jeszcze przez trzy dni strzelał do swoich oprawców, a nawet zranił samego sułtana. [przypis edytorski]
208
sztych – rycina odbita z obrazu wyrytego na metalowej płycie. [przypis edytorski]
209
pletnia (daw.) – pleciony bicz z bydlęcej skóry. [przypis edytorski]
