align="left">
13
gonitwy w szrankach – konkurencje konne na turnieju rycerskim; szranki – ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej. [przypis edytorski]
14
kmotr, kumotr – dawne określenie grzecznościowe, gdzie indziej także: kum, ojciec chrzestny. [przypis edytorski]
15
rad (daw.) – chętnie. [przypis edytorski]
16
gad (daw.) – małe zwierzęta, robactwo bądź szkodniki. [przypis edytorski]
17
rad (daw.) – chętnie. [przypis edytorski]
18
szranki – ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej, przen. sam turniej. [przypis edytorski]
19
zowią (daw.) – dziś popr.: nazywają. [przypis edytorski]
20
rodzonego – brata. [przypis edytorski]
21
Tępa Podkowa – autentyczny herb: złoty krzyż pod białą podkową na niebieskim polu. [przypis edytorski]
22
zawołanie – hasło służące do zwoływania rodu, np. w czasie bitwy, umieszczane w górnej części herbu; nie występuje w heraldyce innych krajów. [przypis edytorski]
23
wojna Grzymalitów z Nałęczami – wojna domowa w Wielkopolsce, toczona w latach 1382–1385 między przedstawicielami dwóch rodów możnowładców. Konflikt wynikał z różnych koncepcji obsadzenia tronu polskiego po wygaśnięciu linii Piastów. [przypis edytorski]
24
zasie – dziś popr.: zaś. [przypis edytorski]
25
kmieć – zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. [przypis edytorski]
26
Jan z Oleśnicy – (zm. 1413), wielkorządca Litwy, starosta krakowski. [przypis edytorski]
27
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. [przypis edytorski]
28
opatrzyłem się – dziś: zaopatrzyłem się. [przypis edytorski]
29
podjezdek – koń mniejszej wartości, słaby a. młody. [przypis edytorski]
30
pawęż (daw.) – wysoka, czworokątna tarcza z drewna obitego skórą lub blachą. [przypis edytorski]
31
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle. [przypis edytorski]
32
siedziało książę – w dawnej polszczyźnie wyraz ”książę” miał rodzaj nijaki. [przypis edytorski]
33
najprzedniejszy (daw.) – najlepszy, najwyższej jakości. [przypis edytorski]
34
Burgund – mieszkaniec Burgundii, regionu w centralnej Francji. [przypis edytorski]
35
dzieci Beliala – przen. poganie; Belial a. Baal – bożek pogański wspominany w Starym Testamencie. [przypis edytorski]
36
Mikołaj z Moskorzowa – dowódca obrony górnego zamku w Wilnie w r. 1390. [przypis edytorski]
37
zamkuście nie dali – gdy Krzyżacy zaatakowali Wilno w jesieni 1390, górny zamek obroniła załoga dowodzona przez Mikołaja Moskarzewskiego; w obronie zamku dolnego dowodził i zginął wówczas brat Jagiełły, Korygiełło. [przypis edytorski]
38
tedy (daw.) – więc, zatem. [przypis edytorski]
39
służały – mający za sobą długą służbę (w domyśle: w wojsku), doświadczony. [przypis edytorski]
40
potykać się – walczyć. [przypis edytorski]
41
chrobry – dzielny, odważny. [przypis edytorski]
42
któren – dziś popr.: który. [przypis edytorski]
43
przedziać (daw.) – przeszyć, przebić; por. „nadziać”. [przypis edytorski]
44
brzeszczot – ostrze, tu: miecz. [przypis edytorski]
45
przymawiać – czynić zarzuty a. wymówki. [przypis edytorski]
46
Saraceni – Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów. Tu ogólnie o poganach. [przypis edytorski]
47
sąd boży – w średniowieczu pojedynek sądowy, mający dowieść racji jednej ze stron i uważany za dowód. [przypis edytorski]
48
zrok (daw.) – umówione miejsce i czas spotkania. [przypis edytorski]
49
Wacław IV Luksemburski (1361–1419) – król niemiecki 1378–1400 i czeski 1378–1419, nazywany tu „rzymskim” przez wzgląd na tradycję Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. [przypis edytorski]
50
kasztelan – średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla. [przypis edytorski]
51
chrobry – dzielny, odważny. [przypis edytorski]
52
zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]
53
Saraceni – Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów. Tu ogólnie o poganach. [przypis edytorski]
54
każden – dziś popr.: każdy. [przypis edytorski]
55
gdy diabła w katedrze w Płocku na ziem zrzucono, kazał mu ogarek postawić – anegdota dotyczy udziału Jagiełły w misterium wielkanocnym, w trakcie którego zrzucano na ziemię postać pokonanego diabła. Wzięło się stąd przysłowie „Stawiać Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek”. [przypis edytorski]
56
kniaź – książę. [przypis edytorski]
57
sparszeć – nabawić się grzybicy głowy, zwanej parchem. [przypis edytorski]
58
drzewiej (daw.) – dawniej. [przypis edytorski]
59
numa – litewska chata z ziemi i nieociosanych bierwion. [przypis edytorski]
60
ninie (daw.) – teraz. [przypis edytorski]
61
tęskności – dziś popr.: tęsknoty. [przypis edytorski]
