Europa. Najpiękniejsza opowieść. Marcin Libicki

Zachodu w 1940 roku zabezpieczał Niemcy – jak się wydawało – od tamtej wojny na dwa fronty. Wszystko wskazuje na to, że do ostatecznej rozprawy szykowały się obie strony, a wyścig, kto uderzy pierwszy, miał rozstrzygnąć o zwycięstwie. Do ostatniej chwili żadna ze stron, nie chcąc się zdradzić, nie zrywała bliskiej, a korzystnej skądinąd dla obu, gospodarczej współpracy. Do ostatniej chwili Rosjanie dostarczali Niemcom ogromne ilości surowców, a Niemcy Rosji produkty przemysłu zbrojeniowego. W latach 1939-1940 Rosja przekazała Niemcom między innymi 865 tysięcy ton ropy naftowej, 140 tysięcy ton rudy manganu, 101 tysięcy ton bawełny, milion ton drewna. Niemcy dostarczyli Rosji samoloty myśliwskie i nowe typy armat259. Wszystko to służyło obu stronom, by łatwiej i skuteczniej skoczyć sobie do gardeł w odpowiedniej chwili. Niemcy byli pierwsi i ruszyli 22 czerwca 1941 roku. Nie dostrzegając początkowo zbrodniczego charakteru hitleryzmu, a traktując ZSRR jako najniebezpieczniejszego wroga zachodniej cywilizacji, po stronie Hitlera powstawały ochotnicze formacje wojskowe do walki z Rosją Sowiecką – dywizja „Wiking”, w której służyli Skandynawowie, dywizja „Walonia” dla Belgów i Holendrów, „Błękitna Dywizja” Hiszpanów, „Legion Francuski” – ten jednakże w mundurach niemieckich. Teoretycznie szanse były wyrównane: Norman Davies podaje, że według oceny strony niemieckiej siły rosyjskie liczyły 4 miliony 700 tysięcy żołnierzy, a siły niemieckie na froncie wschodnim 5 milionów 500 tysięcy żołnierzy. Wyposażenie wojska było na następującym poziomie: niemieckie dostawy dla wojska wyniosły w latach 1940 i 1941: 5433 czołgi, 22 622 samoloty i 17 930 ciężkich dział. W tym czasie przemysł wojenny rosyjski wyprodukował: 9384 czołgi, 26 400 samolotów i 57 600 ciężkich dział260. Mimo że militarnie Rosja była dobrze przygotowana, wojska niemieckie błyskawicznie weszły w głąb terytorium ZSRR i do końca 1941 roku stanęły u bram Leningradu (Petersburga) oraz Moskwy. I to był koniec sukcesów na tej linii uderzenia, nazwanego przez Niemców operacją „Barbarossa”. Przyczyn klęski Sowietów w roku 1941 było kilka: po pierwsze wyniszczenie kadry dowódczej w czasie czystek 1937-1939. Antoni Czubiński podaje, że stracono wówczas 11 wiceministrów obrony, 75 spośród 80 członków Rady Obrony ZSRR, 15 spośród 16 dowódców armii, 60 spośród 67 dowódców korpusów, 136 spośród 190 dowódców dywizji, 221 spośród 397 dowódców brygady, 5 marszałków. Z bardziej znanych czystkę przeżyli tylko Budionny i Woroszyłow261. Po drugie Niemcy jako strona atakująca uzyskali początkową przewagę przez wybór kierunków ataku. Po trzecie była to życzliwość miejscowej ludności wobec Niemców ocenianych jako wyzwoliciele spod komunistycznego reżimu. Ale też i po czwarte – jak się wydaje – zupełne nieprzygotowanie planów obronnych przez stronę rosyjską, planującą atak, ofensywę, a nie defensywę. Profesor Czubiński, cytując słynnego rosyjskiego emigranta Wiktora Suworowa, zwraca uwagę na rosyjskie przygotowania do ataku na Niemcy262. Podobnie uważa Norman Davies263. Spór o tyle teoretyczny, że oba państwa deklarowały zawsze swoje agresywne cele. Hitler, gdy ogłosił doktrynę budowania przestrzeni życiowej – osławionego lebensraumu – na Wschodzie, a Stalin, gdy powtarzał, że komunizm to nie pacyfizm i że Związek Radziecki „przejmuje inicjatywę wojskową zawsze, gdy to okaże się konieczne”264. Czubiński, cytując Suworowa, zwraca uwagę, że od 1939 roku Armia Czerwona „kształtowała postawy zdecydowanie ofensywne”265. Stalin nie wierzył w atak Niemców266 i doniesienia wywiadu rosyjskiego przypisywał intrygom Churchilla, co w oczywisty sposób wpłynęło na rosyjską klęskę 1941 roku. Rozważając okoliczności ataku Niemiec na Rosję, warto wziąć pod uwagę, że podobnie jak Napoleon Hitler za swojego głównego wroga uważał Anglię i żeby ją zwyciężyć, chciał najpierw pokonać jej potencjalnego sojusznika Rosję267. 27 września 1940 roku Niemcy, Włochy i Japonia zawarły pakt trzech.

      Koniec roku 1941 przyniósł istotną zmianę na arenie światowej: 7 grudnia 1941 roku japoński atak na bazę amerykańską Pearl Harbor na Hawajach wciąga formalnie neutralne Stany Zjednoczone do wojny z Japonią, a 8 grudnia wypowiadają Stanom Zjednoczonym wojnę Niemcy. W Rosji szykuje się powtórka roku 1812, a na Zachodzie kwietnia roku 1917 – przystąpienie do wojny sprowokowanych Stanów, i otwarcie drugiego frontu na Zachodzie będzie już tylko kwestią czasu. Początek 1942 roku jeszcze nie zmienił sytuacji na froncie w Rosji, natomiast ofensywa letnia na południu i południowym wschodzie, mająca doprowadzić do zdobycia pól naftowych na Kaukazie, po pierwszych sukcesach i dojściu do Stalingradu, stała się początkiem klęski Niemiec w II wojnie światowej. Zanadto wysunięta na wschód, licząca 250 tysięcy żołnierzy armia niemiecka pod dowództwem generała Friedricha Paulusa została otoczona i zgnieciona. 31 stycznia 1943 roku Paulus podpisał kapitulację na ręce generała Konstantego Rokossowskiego – 90 tysięcy pozostałych przy życiu żołnierzy poszło do niewoli, którą przeżyło i z której powróciło do Niemiec jedynie 5%268. Hitler podzielił na wschodzie los Napoleona z roku 1812, tylko w przeciwieństwie do tego ostatniego nie chciał zrozumieć grozy swego położenia i zamiast wycofać się dobrowolnie, spowodował śmierć milionów ludzi w ciągu następnych dwóch lat. Po przegranej pod Stalingradem Niemcy na wschodzie nie były jeszcze pokonane – do kolejnej wielkiej bitwy doszło w lipcu 1943 roku pod Kurskiem – to był już więcej niż początek niemieckiego końca – bitwa, która sama w sobie nie była bitwą defensywną, zaplanowana przez Niemców i przewidziana przez Rosjan skończyła się dla Niemców stratą 70 tysięcy żołnierzy i 3 tysięcy czołgów.

      Z punktu widzenia Niemiec sytuacja skomplikowała się w istotny sposób również na południu – generałowie: brytyjski Bernard Montgomery i amerykański Dwight Eisenhower, pokonali w maju 1943 roku w Afryce połączone siły włosko-niemieckie dowodzone przez sławnego „Lisa Pustyni”, feldmarszałka Erwina Rommla, biorąc do niewoli 290 tysięcy żołnierzy. W konsekwencji 10 lipca 1943 roku wojska alianckie wylądowały na Sycylii. Mussolini obalony i uwięziony przez marszałka Badoglia 24 lipca 1943 roku został porwany przez Niemców – dzięki słynnej akcji Otto Skorzenego. Mussolini tworzy marionetkowy rząd, tak zwaną Republikę Salò, całkowicie kontrolowany przez Niemców. Społeczeństwo opowiada się przeciw niemu – oznacza to konieczność okupowania Włoch i internowanie przez Niemców około 700 tysięcy ludzi269, a więc nowe zaangażowanie wojskowe dla Niemców.

      Pod koniec 1943 roku klęska Niemiec była już nieunikniona i oczywista, a międzynarodowa pozycja polityczna Stalina bardzo silna. Na przełomie listopada i grudnia 1943 roku doszło w Teheranie do spotkania Wielkiej Trójki – Stalina, Churchilla i Roosevelta. Stalin grał pierwsze skrzypce, składał obietnice ataku na Japonię, domagał się otwarcia frontu we Francji – stawało się jasne, że będzie rozdawał karty na tym obszarze Europy, który zajmował, wypierając Niemców. Jak pisze Davies, „nikt nie zadawał trudnych pytań”270 o losy Europy „wyzwalanej” przez Sowietów – na wszelki wypadek! Na początku 1944 roku armia sowiecka wkroczyła na przedwojenne ziemie polskie. W ciągu pierwszej połowy 1944 roku Rosjanie posuwali się na zachód, biorąc na siebie główny ciężar wojny w Europie. Alianci w tym czasie systematycznie spychali Niemców na północ we Włoszech, przełamując ważną linię obrony, z istotnym wkładem polskiego II Korpusu pod Monte Cassino w maju 1944 roku. Rzym został uwolniony 4 czerwca 1944 roku. Północne Włochy alianci odbili z rąk Niemców dopiero w kwietniu 1945 roku.

      6 czerwca 1944 roku alianci lądują w Normandii, otwierają drugi front – los Niemiec przesądzony. Konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie – luty 1945 roku – zgoda Anglii i Stanów Zjednoczonych na oddanie ZSRR Europy Środkowej i Wschodniej. 30 kwietnia 1945 roku Hitler popełnia samobójstwo. Koniec wojny – 7-8 maja 1945 roku kapitulacja Niemiec. Lipiec-sierpień 1945 roku – konferencja w Poczdamie dzieli Europę na wolny Zachód i opanowaną przez ZSRR Europę Środkową i Wschodnią

      Już w połowie 1943 roku Stalin zaczął montować różne marionetkowe „przedstawicielstwa” rządów, które planował zainstalować w Europie Wschodniej po wyparciu Niemców – starając się nie dopuścić do takiego rozwoju sytuacji, Churchill sugerował otworzenie frontu na Bałkanach, by alianci byli pierwsi w tej części Europy – wojskowi alianccy odrzucili ten pomysł271. Coraz szybsze postępy Rosjan na froncie wschodnim, żądania Stalina otwarcia frontu na Zachodzie, a także – nie bez znaczenia – obawa, że Rosjanie zajmą całe