Далейшым інструкцыям па назапашванні сілы перашкодзіла з’яўленне ў варотах Васілеўскага з сынам: яны неслі свянціць кош ежы.
– Косцік, братка! – нягледзячы на цемру, пазнаў сябра Стах.
– Гэта ты, Сташку? – Косцік таксама пазнаў яго па голасе.
Ён пакінуў бацьку з кашом і падышоў.
– Як маешся? Даўно вярнуўся?
– Вось сёння. Ужо нават цёмна было.
– Толькі сёння? А чаго ж у хату спяваць не ідзеш?
– Ды я ішоў, але мяне Адась затрымаў на ганку – хацеў, каб я з ім біўся, а цяпер вось расказвае…
– Чаго са смаркачамі важдацца, хадзем у хату.
І яны пайшлі.
У вялікім пакоі было больш за сотню людзей рознага веку, і мужчыны, і кабеты. Месцы займалі па парадку: за трыма састаўленымі сталамі ўздоўж папярочнай сцяны сядзелі старцы, другія пасля старцаў па важнасці гаспадары і найлепшыя спевакі. На васьмі шырокіх зэдлях, пастаўленых у рад перадам да стала, – старыя матроны, бацькі, маткі, дарослыя панны і кавалеры. Маладзейшыя хлопцы табуном тоўпіліся ў дзвярах, а дзяўчаты абселі ложак і лавы.
Свяцілі дзве вялікія лямпы, каб кожны мог падглядаць у кніжку. Спявалі «О садзе аліўны».
Стах з Косцікам сталі пры ганку разам з іншымі хлопцамі.
– Зараз пакажу табе самых важных людзей у Смалярні, – прашаптаў Косцік на вуха сябру. – Глядзі, там, пры стале. Вунь той стары з доўгай белай барадою пад абразамі – Казікаў дзед Караль Здановіч, найстарэйшы ў Смалярні чалавек. Толькі двое тут у нас такіх, хто руку яму не цалуе. Паміж Здановічам і тваім дзедам, вунь той, з кароткай барадой і ў акулярах, – гаспадар дому Амбражэй Ладан па мянушцы Кантычка. Яму не так шмат гадоў, але паважаюць яго нароўні з Каралем, бо вельмі пабожны і кіруе ў засценку духоўнымі ўсякімі рэчамі. Па другую руку ад твайго дзеда, гэты лысы з гузам на ілбе, – Раман Гушча, таксама вельмі стары чалавек. Кажуць, ён дваццаць гадоў служыў у расійскім войску і на турэцкай вайне быў. Іх сям’ю называюць Дударамі, бо ўсе граюць на кларнетах. Стары Дудар Кантычку часта задзірае – кпіць з яго праз вялікую пабожнасць. За Дударом – Сцяпура, вельмі паважаны гаспадар і іграч на скрыпцы, з усімі сваімі сынамі, Сакалоўскі, бацька маёй Былінкі, двое братоў Трызнаў і Вінярскі. А вунь той у канцы, які ўпоперак стала сядзіць, з вялізнымі вусамі, – гэта Мечык Пятроўскі, празваны Манюткам і Воўчабілетнікам.
– Гэтага я пазнаў, ён з людзьмі да нас у Рагі прыязджаў ад мужыкоў бараніць. А чаму Воўчабілетнік?
– А яго асудзілі і гэты самы воўчы білет выдалі.
– Яго судзілі?!
– Ды за глупства нейкае: кажуць, п’яны быў і на казённых людзей «па матушцы» лаяўся. Тата мой лепей ведае.
– Ён, відаць, вельмі злосны.
– Ды не, гэта толькі здаецца праз доўгія вусы і чорную бараду.
– Ну а дзе твой знакаміты Казік?
– Казік? А паглядзі на правы канец стала, трэці ад свайго дзеда – гэта ён.
– Вунь той? Нейкім слабым