Осы айтылған жайларды әңгiмемiзге орай түйiндеп айтсақ, олар этнос мәдениетi деген ұғымға саяды. Әрбiр этнос тарихқа өз даралығымен енген. Дара қасиетiн жойған халық этнос атанудан қалады. Этнос халықтың даралығының, оның еш жерде, ешқашан қайталанбайтындығының белгiсi. Кезiнде қазақ мәдениетiне анықтама бергенде түрлi ұлттық мазмұны социалистiк деушi едiк. Осы идеологиялық қалыпқа бар этностар түскен. Тiптен сол кездегi адамдардың жаңа тарихи қауымдастығы – кеңес халқының негiзiн құрған орыс ұлты да түскен. Тәуелсiздiк дегенiмiздiң өзi – халықтың даралығын, яғни этнос мәдениетiн мойындау. Этнос мәдениетi деген – ауқымды ұғым. Ол – халықтың даралығының тарихын, оның қазiргi замандағы болмысын айқындаушы феномен. Этнос дегенде, оның этникалық табиғаты сөз болады дедiк, бiрақ оны әдет, ғұрып, салт-сана, дәстүр шеңберiнде ғана қарамай, халықтың бүкiл болмысынан iздеу қажет. Айталық, еврей этносы дегенде ойға бiрден не келедi немесе немiс этносы дегенде бiрден не айтпақпыз? Алғашқысы туралы, еврей этносының асқан прагматизмi, екiншi жағдайда ұқыптылық, тәртiптiлiк немiс этносына тән дегенге қарсы дау айту қиын.
Ал қазақ этносы дегенде не айтамыз? Қазiр саясатта «қазақстандық жол» деген түсiнiк бар. Бұл – жақсылықтың нышаны. Ғалым Шоқан Уәлиханов заманында бiр сөздiң ретiне орай бiз қазақ бейбiт халықпыз деп мақтанышпен жазған едi. Рас, бейбiт халықпыз, алып империя КСРО күйрегенде этносаралық келiсiм мәселесi табиғи түрде шешiлдi. Ол қазақ этносының, оның мәдениетiндегi өзiме ғана емес, өзгеге де орын бар деген кең пейiлi негiзiнде елде татулық орнады. Әйтпегенде, нағыз бүлiк заманы сол кез емес пе едi. Бүлiкшiлдiк табиғатында жоқ, бейбiт халық өзге этностарды қасына топтастырып, этнос мәдениетiнiң жаңа тұрпаттағы үлгiсiн әлемге паш етiп келе жатқанын қалайша мақтанышпен айтпасқа.
Этнос мәдениетi – әр халықтың даралығын бейнелеумен қатар, ол халық бiрлiгiне қызмет ететiн қуат. Бұл Қазақстанда өмiр кешiп жатқан бар этностарға, олардың мәдениеттерiне қатысты. Бiрге өмiр сүре бiлу мәдениетi – этнос мәдениетiнiң өзегi. Этнос мәдениетi – ақын Шәкәрiм тiлiмен баян етсек, сел ағызбай, ел шаруасын бұзбай, бейбiт тұрмысты көздiң қарашығындай сақтап өмiр сүру.
Сөзiмiздi жинақтай айтсақ, әңгiме өрiсi Мемлекет, Қоғам, Ел және Этнос деген ұғымдарға қатысты болып отыр. Мемлекет, Қоғам, Этнос туралы жоғарыда жинақтап, қысқаша айттық, ендi Ел дегенге келсек,