Թէոդորոս Ռշտունի. Ծերենց

չի թողու, երբ ամսուան մը հեռաւորութեամբ այնչափ կ'արօտցէր է:

      – Այդ դժբախտութիւնը դու լաւ գիտես, սիրելի մայր, թէ իմ երջանկութիւնս է:

      Այս ըսելով Գրիգոր մօրը ձեռքը համբոյրներով կը ծածկէր, եւ հրկուքն էլ կը պատրաստուէին ելնելու, երբ ամրոցին մեծ դռան զարկը երեք անգամ բախեց: Գրեթէ կ'էս-գիշէր էր, մայր ու տղայ իրարու երես նայեցան եւ իրենց նայուածքը հարցական մ՚էր թէ ո՞վ կրնար լինիլ այն ժամանակ եկողը:

      Նոյն հարցմունքը կրկնուեցաւ նաեւ նոյն միջոցին վարը պահապանաց եւ զօրականաց սենեակներուն մէջ: Զաւէն անձնապահապետը, որ կօշիկները հանած` նստած տեղը մրափելով իր մարսողութիւնը կը կատարէր, ցատկեց շտկուեցաւ եւ իւր երկու խոր եւ փայլուն աչքերը դէպի դուռն սկսան նայիր Դուրսի մեծ դռան պահապաններուն ամէնքը ուշ կը դնէին եկողին կամ եկողներուն հետ կը խոսէին: Զտուեն արագութեամբ սուրը գլխուն վրայեն յափշտակելով դուրս ելաւ եւ դուռը դիմեց:

      – Բացէ՛ք, բացէ՛ք, իշխանն է, Հայոց զօրավարը, Թէոդորոս Ռշտունին, – կ'ըսէր դուրսեն ձայն մը:

      – Այս ժամանակ ամրոցին դուռը չի բացուիր, – կը պատասխանէր դռնապանը, – ո՛վ կուզէ թող լինի: Վաղն առաւօտ լոյծս աչքով բարի եկաք, հազար բարով:

      – Տէ՛, դուք հայ չէ՞ք, քրիստոնեայ չէ՞ք, Հայոց զօրավարը գիշերով դուրս կը ձգէք:

      Այս վիճաբանութեան վրայ էին, երբ Զաւէն` դռնապանին քովն եկաւ եւ կամաց ձայնով քանի մը խօսք զրուցեց եւ մթութեան մէջ անհետ եղաւ: Նոյն միջոցին դուրսն էլ լռութիւն հաշորդեց:

      Զտուեն շրջան մը ըրտվ բերդին քարաժայռին մէկ կողմը, գաղտնի փոքրիկ դռան մը գնաց եւ ամենայն զգուշութեամբ բացաւ. հոն պահապան մը դնելով ինք անշշունջ ելաւ դուրս եւ իջաւ վար նայելու համար թէ ի՛նչ մարդիկ էին եկողները, տեսաւ քանի մը ձիաւորք, որ կեցէր կը գանգտէին թէ Հայոց զօրավարը անձամբ հասնելով դռները փակ պիտի գտնէր, եւ թէ այդ անծանօթը պատճառ եղած էր զիրենք ի Վարդանաբերդ բերելու: Այս խօսքերը լսելով Զտուեն առանց դանդաղելու դարձաւ մտաւ իւր փոքրիկ դռնեն ներս եւ ամուր աղխելեն վերջ գնաց դռնապանին եւ հրամայեց դռները բանալ անյապաղ:

      – Բարո՜վ, բարով, եղբա՛րք, ձեր գալուստը, – ըսաւ Զաւէն, – մի՛ զարմանաք եթէ զգուշութեամբ կը շարժինք այսպիսի ժամանակ, դուք էլ մեր տեղն եթէ լինիք կարծեմ թէ այսպէս պիտի շարժէիք:

      – Ճշմարիտ է, եղբայր, ըսածդ, բայց մենք Հայոց զօրավարին անունը ձեզ տուինք, որ ճամփան շեղեց գիշերս հոս օթագայելու համար, եւ այդ` հրաւիրանոք Կամսարական Սուրէն իշխանի մը, որ մեզի հետ ընկերացաւ, – պատասխանեց զօրականաց մէկը, որ աւելի նշանաւորն էր իր ընկերաց մէջ, արեւեն սեւցած երեսովը, փայլուն աչքերովը, վզին ահագին հաստութեամբը:

      Զաւէն շուտ մը ներս մարդ ղրկեց իմացնելու համար Թէոդորոսի գալուստը Սուրէնի հետ: Արդէն Տիկինը եւ Գրիգոր պատուհաններէն մտիկ ընելով եւ լսելով այս խօսակցութիւնը, հրամայեցին սպասաւորաց լուսաւորել դահլիճը, երբ ձիոց խխնջիւններու եւ սմբակներու ձայնը, զինուց շառաչիւնը եւ ջահերուն աղօտ լուսին փայլը անսովոր եւ յանկարծական կենդանութիւն տուին Վարդանաբերղի գաւթին, կէս-գիշերուն լռութեան մէջ:

      Պալատին ներքին դուռը բացուեցաւ, սպասաւորը ջահեր ձեռվնին եւ Գրիգոր առջեւեն իջան հիւրերը դիմաւորելու, եւ ահա ինքն Հայոց զօրավարը եւ քովեն Սուրէն Կամսարական սանդուխներէն վեր կ'ելնէին:

      – Որդեակ Գրիգոր, բարի է գալուստդ, – ըսաւ Սուրէն եւ պատանին համբուրեց, – քեզ այս երեկոյ տեսնելու յոյս չունէի: Ահա այս գիշեր ձեզ երեւելի