116
pacholik — chłopiec.
117
rybałt — wędrowny muzyk lub śpiewak.
118
gęśle (muz.) — ludowy instrument smyczkowy, podobny do skrzypiec.
119
młódka (daw.) — młoda dziewczyna.
120
z dworzany — dziś popr.: z dworzanami.
121
przygodzić się (daw.) — przydarzyć się.
122
siestra — błąd w stylizacji, taka wymowa możliwa była na wschodzie Polski, a z tekstu wynika, że Bogdaniec leżał w Wielkopolsce.
123
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim — (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
124
bojarzyn a. bojar — rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski.
125
Witold Kiejstutowicz, zwany wielkim — (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
126
gotuje (daw.) — przygotowuje.
127
ziścić się — spełnić się.
128
przeciw którym nikomu niesporo — sens: nikt nie ma ochoty na potyczkę z nimi.
129
roków — dziś popr.: lat.
130
blach — tj. zbroi.
131
Spytko z Melsztyna — (1364–1399), wojewoda krakowski, poległ w bitwie z Tatarami nad Worsklą.
132
pokrewnych — krewnych.
133
kur (daw.) — kogut.
134
jutrznia — pierwsza część katolickiej liturgii godzin (siedmiu codziennych modlitw, do których zobowiązane są osoby ze święceniami duchownymi), odmawiana o wschodzie słońca.
135
rybałt — wędrowny muzyk lub śpiewak.
136
lutnia (muz.) — dawny instrument strunowy szarpany.
137
jasełka — widowiska teatralne na temat Bożego Narodzenia, wzorowane na średniowiecznych misteriach franciszkańskich.
138
pomieszanie — zmieszanie, zakłopotanie.
139
Za Jasiem do Śląska — pieśń ludowa spotykana w Wielkopolsce, Małopolsce, na Mazowszu i na Śląsku.
140
chciwie — chętnie.
141
komes — tu raczej w znaczeniu „możny rycerz” niż jako urząd.
142
przedchorągiewny — rycerz walczący w pierwszym szeregu, przed sztandarem chorągwi (dawnej jednostki wojskowej), do której należy.
143
któren — dziś popr.: który.
144
dyć (gw.)— przecież.
145
miesiąc (daw.) — księżyc.
146
szyba kościelna — chodzi o witraż.
147
grabia — hrabia; Sienkiewicz nadaje Jurandowi ze Spychowa już trzeci nie odpowiadający sytuacji tytuł.
148
gładka — tu: piękna.
149
siła (daw.) — wielu.
150
pomorzył (daw.) — zabił.
151
nabrały — napęczniały.
152
długo książę w niewoli u nich siedział — w 1393 r.; Sienkiewicz prawdopodobnie przesadza na temat czasu trwania niewoli.
153
troczyć — przywiązać.
154
halebarda — dziś popr.: halabarda.
155
rubież — granica, pogranicze.
156
przetowłosy (daw.) — jasnowłosy.
157
pawęż (daw.) — wysoka, czworokątna tarcza z drewna obitego skórą lub blachą.
158
bydlić (daw.) — mieszkać, przebywać.
159
radziej