Akarsuların, pınarların ve derelerin tanrıçası Chalchiuhtlicue, Tlaloque’un kız kardeşi olarak kabul ediliyordu ve onlarla bağlantılı ayinlerde sık sık onurlandırılıyordu. O, Tlaloc gibi takvimsel güçler bölümünde büyük bir rol oynuyordu ve aynı zamanda kozmogonik dönemin “Güneşlerinden” birine hükmediyordu. Yılanlar ve mısır onunla ilişkilendiriliyordu ve o, benzer tanrılar gibi hem iyi niyetli hem de kötü niyetli ruh hallerine sahipti, sadece bir temizleyici değil, aynı zamanda gemi kazası ve su ile ilgili ölümlerin bir nedeniydi. Yeni doğanların banyoları sırasında ona hitap ediliyordu: “Merhametli Kadın Chalchiuhtlicue, burada bulunan hizmetkârınız, dokuzuncu gökte oturan babamız ve annemiz Ometecutli ve Omeciuatl tarafından gönderilerek bu dünyaya geldi. Ne hediyeler getirdiğini bilmiyoruz, dünyanın başlangıcından önce ona ne tayin edildiğini veya payına ne düştüğünü bilmiyoruz. Bu kura iyi mi kötü mü ya da kötü talihin onu ne amaçla izleyeceğini bilmiyoruz. Babasından ve annesinden ne gibi kusurlar ve bozukluklar alacağını bilmiyoruz. Ona ellerinin arasında bak! Onu yıka ve pisliklerden kurtar çünkü o senin gücüne emanet. Onu anne ve babasından aldığı pisliklerden arındır; su, toprağı ve lekeyi çıkarsın ve onu her türlü pislikten arındırsın. Bu dünyada barış ve bilgelik içinde yaşayabilmesi için, ey Tanrıça, kalbini ve yaşamını arındırsın. Bu su, tüm hastalıkları arındırsın. Zira tanrıların annesi ve kız kardeşi olan ve ona sahip olmaya ve onu vermeye, dünyanın başlangıcından önce taşıdığı kötülükleri ondan almaya layık olan tek kişi sensin. Şimdi çocuk senin huzurunda olduğuna göre, istediğimiz şeyi yapmaya tenezzül et.” Bu ayinin, ilk misyonerlere kendi Hıristiyan vaftiz ayinlerini çağrıştırdığını anlamak zor değildir.
V. Yaşam Güçleri
Dünya, evrensel olarak Tanrıların ve İnsanların efsanevi Annesi ve Hayat Verici’dir. Meksika panteonu da bu kurala bir istisna oluşturmaz ancak Toprak Ana’nın somut örnekleri, kendilerine ait karakterleri oluşturan çağrışımlara sahiptir. Benzer tanrıçalar gibi Meksika’nın Toprak Anaları da kehanetle ilişkilidir ve takvim kehanet kitaplarında çeşitli biçimlerde görünürler. Onlar da tıp tanrıçalarıdır. Bu işlevleri öncelikle, muhtemelen ilkel toprak kulübesi ve ısıtılmış taş biçimindeki Amerikan Kızılderili terapilerinin temel aracı olan ter banyosuyla ilişkilerinden kaynaklanmaktadır. Bu tanrıçalar, nadiren birlikte oldukları ve kelebek sembolünü (bir doğurganlık sembolü, zira yerkürenin merkezindeki ateş tanrısının yaşam için gerekli olan sıcaklığı ürettiğine inanılıyordu) paylaştıkları ateş tanrılarıyla bağlantılarını muhtemelen burada bulurlar. Yılanlar da göklerin tüylü yılanlarının değil, yeraltı güçlerinin, yeryüzü tanrıçalarının işaretleridir; aynı şekilde Aztek sembolizminde nesil ile ilişkilendirilirler. Üreme ve dolayısıyla bu tanrılarla bağlantılı üçüncü bir hayvan da geyiktir. Doğu’nun beyaz, ölü Geyiği bolluğu ifade ediyordu. Kuzeyin yaralı, kahverengi geyiği kuraklığın bir simgesi olup ateş tanrılarıyla ilgiliydi. Kartal da dolaylı bir süreçle bazen tanrıçalarla ilişkilendirilir çünkü o, öncelikle semavi savaşçı Tonatiuh, yani Güneş’tir. Bununla birlikte yeryüzü tanrıçası genellikle bir savaş tanrıçasıdır: Coatlicue, savaş tanrısı Huitzilopochtli’nin annesi, yılan eteği giyen bir toprak tanrısıdır. Bu, Meksikalılar arasında, Dünya’nın kurban taşı üzerinde Güneş’e sunulan ilk kurban (bu nedenle, bir savaşçının ölümüyle ölen ilk kişi) olduğuna dair yaygın bir inançtı. Bu nedenle bir kurban, kurban edilmeye adandığında onu kaçıran kişi, aynı anda hem Güneş’in hem de ilk kurban olan tanrıçanın onuruna kartal postuyla süslenirdi.
Yeryüzü tanrıçaları arasında en ünlüsü, gece boyunca kükreyen sesi savaşın habercisi olan Ciuacoatl (Yılan Kadın) idi. Ona Tonantzin (Annemiz) de deniyordu ve Sahagun, “Bu iki durum ona, Yılan tarafından aldatılan annemiz Havva ile bir benzerlik kazandırıyor,” demektedir. Aynı tanrıya verilen diğer isimler şunlardı: Bazen taştan bir bıçak yutan Kara Kurbağası olarak temsil edilen Ilamatecutli (Yaşlı Tanrıça), zaman zaman bir geyik olarak gösterilen Itzpapalotl (Obsidyen Kelebek), Temazcalteci (Ter Banyosunun Büyükannesi) ve diğer bazı toprak tanrıçaları gibi aynı zamanda ayla ilgili bir ilah olan Tanrıların Anası Teteoinnan. Onun onuruna bir hasat bayramı kutlanırdı. Bu kutlamada Huas-tec rahipleri (muhtemelen doğu kıyısından geldiği için) fallik sembolleri taşırlardı.
Çocukları olan bitki tanrıları, toprak tanrıçaları ile yakından ilişkilidir. Bunlardan mısır-ruhları en önemlisidir zira mısır, yayla bölgesinin en büyük tahılıdır. Cinteotl mısır tanrısıydı ve Xilonen olarak da bilinen Chicomecoatl (Yedi Yılan) onun kadın muadiliydi, sembolleri genç mısır başağıydı. Mısırın yaşam asası olarak kullanılması nedeniyle tahılla dolu bir taç, yaratıcı-tanrı ve yiyecek veren Tonacatecutli’nin (Vücudumuzun Efendisi) sembolüydü. Pedro de Rios onun hakkında şunları söylüyor: “O, dünyanın sahip olduğu söylenen ilk Efendi’ydi. Üfleyerek suları gökten ve yerden ayırdı, hepsi onun önünde birbirine karıştı. Onları şimdi oldukları gibi elden çıkaran oydu ve bu yüzden ona ‘Bedenlerimizin Efendisi’ ve ‘Taşkınların Efendisi’ dediler. Onlara her şeyi verdi ve bu nedenle kraliyet tacıyla birlikte bir tek o resmedildi. Ona ayrıca ‘Yedi Çiçek’ (Chicomexochitl) deniyordu çünkü dünyanın prensliklerini böldüğü söyleniyordu. Herhangi bir tapınağı yoktu ve kendisine adaklar getirilmiyordu çünkü onları istemediğini söylüyorlar.” Bu tanrı da Samanyolu ile özdeşleştirildi.
Bununla birlikte, Meksika’nın bütün bitki tanrıları arasında aynı anda en önemli ve en korkunç olanı, kurban edilmiş bir tutsağın vücudundan sıyrılmış bir insan derisine bürünmüş olarak temsil edilen Xipe Totec’tir (Derisi Yüzülmüş Efendimiz). O, bitki örtüsünün yenilenmesinden sorumlu tanrıydı (Dünya’nın tekrarlayan yeşilliği kazandığı taze cilt) ve onun büyük festivali (İnsan Derisi Yüzme Bayramı) taze yeşilliğin ortaya çıktığı ilkbaharda yapılıyordu. Bu zamanda tutsak erkekler, kadınlar ve çocuklar kurban edilir, vücutları yenir ve tanrı kişileştirmeleri tarafından giyilmek üzere derileri yüzülürdü. Sahagun’un, esirinin etini kendi vücudunun bir parçası olarak kabul ederek yemediğini ifade etmesinden bu ayinde bir tür sakrament5 olduğu anlaşılmaktadır. Yine, kurban edilen savaşçıların derileriyle kaplanmış gençler tanrının kendi adıyla anılırdı ve onlara karşı çeteler kurarak savaş sahnesi canlandırırlardı; bir tutsak edilme olursa sahte bir kurban töreni olurdu. Ünlü sacrificio gladiatorio da tanrının onuruna kutlanırdı; kurban, zayıf silahlarla mağlup oluncaya kadar güçlü savaşçılara karşı mücadele verirdi. Kurbanların