Ыйдаҥа түүн. Огдо. Читать онлайн. Newlib. NEWLIB.NET

Автор: Огдо
Издательство: Айар
Серия:
Жанр произведения:
Год издания: 0
isbn: 978-5-7696-6328-4
Скачать книгу
ыгы эрэ көрүөм дии санаабатаҕа, соһуйбутун омунугар итинник санаа өйүгэр охсулуннаҕа. Буор Cырай… Итинник соччото суох сэрэх санаа сиккиэрэ охсуллан ааста быһыылааҕа. Тоҕо эрэ, ол быыһыгар бу мантан, маҕалай аадыттан төттөрү түһэн, куотуох санаа эмиэ кыл түгэнэ үүйэ тутан ааста. Кыыс булкуллубута, санаатын иирбэ-таарба хоспохторугар мунан хаалбыта баа буолбатах…

      – Дорообо. Тугу кэпсиигин? – аат харата «буор сырайдаах» саҥа таһаарбытыгар соһуйан ходьох гыммыта.

      Буор Сырай… Хайыы үйэ хос аат киирэн хаалла буолбаат? Тугун сүрэй?

      – Ээ, Макс… Максим, дорообо… мин кэллим ээ, – диэн Ира дьэ мичээрдии сатаабыта.

      Күүтүүлээх көрсүһүү этэ эрээри, маннык эрэ буолуо дии санаабатаҕа чахчы, хайдах эрэ соһуйан хаалан, итинтэн ордугу арааһа тобулбата. Харахха оҥорон көрүү диэн атын эбит. Төбөтө күүскэ итийэн, мэйиитэ көймөһүннэ, иһиттэн буста. Хомойо санаабыта өр гыммата, киһитэ айаҕын атан саҥараатын кытта тэҥҥэ, кыыс түүлээх чөмчөкөтүн иһигэр этиэх бэтэрээ өттүгэр дьылыс гынан хаалла быһыылаах, сытыы баҕайытык кэйиэлээбитинэн киирдэ. Ити… тоҕо миигин ааппынан ыҥырбата буолуой? Ахтыбыт, суохтаабыт буоллаҕына, ама, ааппын умнуо үһү дуо? Дуу, туохха өһүргэниэн эбэтэр хоргутуон сөбүй, миэхэ? Оччотугар, таптаабата буолуо дуо… Ээ?

      – Көҥүлгэ сылдьар киһи кэпсээтэҕиҥ дии, 1993 сыл тугу аҕалла, туох баарый онно олохтоох дьоҥҥо? – хайдах эрэ кыыска хомнообут курдук хадьар соҕустук, эмиэ да сэтэрээбит курдук, уол чобуо баҕайытык хардара оҕуста уонна хос ортотугар турар өйөнөрдөөх олоппоско тиэрэ түстэ, уҥа илиитинэн өттүгүн ыга баттанна.

      Ира илиитин мускуммахтыы сатаата, чочумча аттыгар турда, туох да диэн булбата.

      – Макс, сурукпун туппутуҥ дуо, бүтэһикпин? – нэһиилэ ыган таһааран кини, си буолуохтааҕар, ыйытта.

      – Туппут буолан бу олордоҕум дии, – Максим өрөлөһөн өс саҕа буолан, хайдах эрэ дьабадьытын ханньары тартаран ымайан, чинчийэрдии кыыс диэки хайыһан тонолуппакка одуулуу олордо.

      Ира, көһүппэтэх өттүттэн олуйтаран, туох да диэн булбата. Кини иннигэр таптыыр, ахтар Макса буолбатах, букатын атын киһи олорор буолбаат?! Хадьардаһарга бэлэм, тугу эмэ сыыһа туттаран этитэн баран баайсыах да кэриҥнээх…

      Бу аата тугуй? Ира кыл түгэнэ «баран хаалла», сатаан сааһыланарыттан ааспыт, онно-манна тобурах курдук ыстаҥхалаабыт, ситимэ быстыбыт санаатын ыһыллан хаалбыт ыраах ыырдарынан кырыйа көтө турда…

* * *

      Хайдах этэй? Хайдах буолуой, барыта судургу курдуга. Сааһын сиппит, өйүн туппут, үөрэхтээх, үлэлээх, хамнастаах эдэркээн кыыс туһугар биир эрэ суола итэҕэһэ, таптал диэн ааттыыр туспа таарымталарыгар тиийэ илигэ. Ырыа-үҥкүү үөрэхтээх кэрэчээн эдэркээн кыыс кулуупка үлэлээбитэ хас эмэ сыл буола охсубута. Ол иннигэр оскуолаҕа, муусукаалынай оскуолаҕа эмиэ кыратык үлэлээн бэйэтин кыаҕын көрдөрбүтэ. 80-с сыллар бүтүүлэрэ, ас-үөл кырыымчык кэмэ этэ эрээри, тыа сиригэр уруккуттан дьону түмэ тардар үөрүйэҕинэн сэргэх биэчэрдэри, эгэлгэ кэнсиэртэри тэрийэр өссө да тохтуу илигэ. Хата дэҥ-дуҥ да буоллар, ханнык кулууп туох кыахтааҕынан, чугас эргин гостуруол бөҕө сыбыытаабыт кэмэ этэ.

      Барыта ытыска уурбуттуу дьэҥкэ. Ира култуура үөрэхтээх буолан үлэтин олус таптыыр, сырыыттан сырыы ахсын кыргыттарын кытта, кычыгыраһан күлэн кэбиһэ-кэбиһэ, арааһы толкуйдаан, бырааһынньык аайы дьону үөрдээри, сэбиэскэй үлэһит сиэринэн, туруулаһаллар. Ол бүтэн хааллаҕына аныгыскы кэнсиэри хайдах гынары саҥаттан толкуйдаан, мөккүһэн, бэлэмнэнэн, элбэх күн көрүлүүр ыаһах оҥостон, үлэлэрин күнүн арыт уһаталлара, арыт күн чээрэтэ кулууптарыгар көстөн ааһаллара. Оннук кэми «музабыт мунна, иэйиитигэр кэлбэтэ» диэччилэр. Ону истэн остуорас оҕонньордоро «туох муучуката ханна кэлбэтий» диэн ыйытан күллэрбиттээҕэ.

      Ситигирдик, сап саҕаттан салҕанан, ыал аайыттан умналаһан «реквизит» хомуйсан испэктээк да туруораллар, түннүк эргэ сабыыларын быһыта кырыйталаан кыра үҥкүүһүт оҕолорго көстүүмнэри тигэллэр. Эдэр эрдэххэ барыта хайдах эрэ чэпчэкитик кыаллар, ааһан иһэн оҥоһуллар-дьаһаллар курдук эбээт. Онон син сэргэхтик олорор кэми өссө сөхсүтээри, түүннэри кимиэхэ эмэ мустан олорон сценарий суруйаллара, оруолларга билэр дьоннорун оҥорон көрө-көрө, быара суох күлэллэрэ үчүгэй да эбит.

      Онтон өр-өтөр буолбатаҕа, сэрэйдэххэ, ол «таптала» ини, кини дьиэлиир суолугар уун-утары көрсө түспүтэ. Оробуочай таҥастаах, бүтүннүүтэ быыл-буор буолбут, тириппитин омунугар сүүһүгэр бычыгыраабыт көлөһүнүн кирдээх сиэҕинэн туора-маары сотто-сотто, биир уол «Дружба» эрбиинэн сиргэ сытар дүлүҥнэри эрбэтэн быыгыната турара. Субуотунньук буолуоҕун атын ким да суоҕа, бу дойдуга олохтоох диэҕи маннык киһини хаһан да харахтаабатаҕа, кимиэхэ эрэ көмөлөһөр дуу диэн, эмиэ да чугас эргин ыаллара да суохтар ээ, дьиэлэр тэйиччи тураллар.

      – Хантан маннык кыысчаан тахсан кэллэй? Ээй, сэрэн, үрдүгэр мас түһүө, – диэн кини, эрбии дыыгыныыр тыаһын быыһынан, үөгүлээбитэ.

      – Ыраахпын дии, тоҕо түстэҕэй, – Ира өскүөрүтүн хардарбыта уонна тоҕо эрэ тохтоон, уол аттыгар турунан кэбиспитэ.

      – Мин Макс диэммин, эн? Мин билэбин, эн Алааппыйаҕын уонна Маҥааччыйаҕын, Суоппуйаҕын уонна Мааппаҕын, Сөдүөччүйэҕин уонна Өрүүнэҕин…

      Сытыы көрүдьүөс