Қуёш ботаркан, унинг шуълалари Шарқнинг олтинига қўшилар:
Гўёки саҳар ўз кетидан олиб чиқади.
Гулгун тонгни. Олтин бир йўл эди, кечанинг
Ҳокимлигини ёз кунлари қандай босади.
Четдан келган кишиларни қандай асир қилади,
Сеҳрли кўлкалар ила тотли нурлар порлаши.
Ҳеч вақт кундуз самоси бундай безанган эмас;
Бу тиниқлик ўхшайди шимол қизи ҳуснига,
Бир қизки, кўзлари мовий, юзлари қизил,
Жим товланади олтин кокиллар мавжи.
У вақт Нева ҳашаматли Петрополь устида
Кўрадилар кўлкасиз тунларни, тез учган кечаларни.
У чоғ Филомел ярим кеча қўшиқларин битирар экан,
Бош кўтарган кундузни олқишлаб куй бошлайди.
Лекин вақт кечди; Нева бўйларида тоза салқинлик;
Шабнам тушди…
Мана, қоқ ярим кеча: оқшом минглаб эшкаклар-ла қайнаган
Нева тебранмайди; шаҳарли меҳмонлар тарқалди.
Соҳилда на бир сас, на тўлқин, ҳамма ёқ жимжит:
Ёлғиз кўприклардан гумбурлаган ун
Сув устидан учиб ўтади.
Ёлғиз чўзиқ ҳайқириқ узоқ қишлоқдан эшитилади,
Унда посбонлар кечага ҳайқирар.
Ҳар нарса ухлайди. . . . . . .
8
Лутфкор илоҳани чинакам
Кўради ҳаяжонли шоир,
Гранит тошларга суяниб,
Уйқусиз кечани ўтказадир.
(Муравьев. Нева илоҳаси.)
53
Мильонная – Петербургда бир кўчанинг номи.
54
Торквато Тассо – машҳур итальян шоири. 8 мисрадан иборат шеърлар – октавалар билан «Қутқазилган Қуддус» асарини ёзган. Бу асарни Пушкин жуда яхши кўрарди.
55
Брента – Адриатик денгизига қуйилувчи Италиядаги бир наҳр.
56
Петрарка – XIV аср итальян шоири. Бу шоир ишқий шеърлари билан шуҳрат топган. Унинг шеърлари шакл ва тил жиҳатидан камолга етган намуналардир.
9
Одессада ёзилган.
10
Евгений Онегиннинг биринчи нашрига қаранг*.
58
Байрон, Жорж Ноэл Гордон (1788 – 1824) – машҳур инглиз шоири, камбағаллашган аристократ оилада туғилган. Байрон асарларининг қаҳрамонлари учун характерли нарса – атрофни ўраган жамиятга нафрат қилиш, ундан норози бўлиш, жамият қонунлари, одатларидан жирканиш, турмушдан безиш, муҳитдан юқори турадирган «кучли шахсият»га топинишдир. Байрон умрининг охирида Грециянинг миллий озодлик олиш учун курашида иштирок этган чоқда унинг ижодида ҳаёт шодлиги кўрина бошлайди. Байрон бутун Европага таъсир кўрсатган катта адабий ҳаракатнинг бошловчисидир.
59
Муза – поэзия, шоирнинг илҳоми («муза» юнонча сўз; санъатнинг илоҳий ҳимоячилари муза деб аталар эди).
60
Салгир – Қримдаги бир наҳр.
61
Цензура