Бобом уйлангач, отаси уни Эскилик маҳалласидаги йўл бўйига пишган ғиштдан қурилган мўъжазгина бир неча хонали уйга жойлаштирган экан. Кейинчалик, биз кўрган бу бино Эскилик маҳалласи учун каттагина савдо дўкони бўлиб хизмат қиларди. Келин бўлиб тушган жойда қизининг бахтиёр яшаётганидан ҳурсанд Содиқҳожи бобомиз қизи тушган ҳовлининг рўпарасидан катта ер майдони сотиб олиб, уй-жой қурадида, куёви ва қизига ҳадя этади. Бу ҳадя ХХ асрнинг ўнинчи йилларида рўй берган. Бобом ва бувим то ўттиз биринчи йил бошларида қулоқ қилингунча, шу ҳовлида яшаганлар ва шу жойдан большевиклар уларни узоқ Украинага жўнатишган.
Ҳовли бир гектар атрофида бўлиб, бир қисмида гир айланган яшаш учун уйлар, меҳмонхоналар, овқатхоналар бўлган. Иккинчи қисмида омборхоналар, от ва чорва учун зарур бинолар қурилган. Кириш учун бир неча дарвозалар бўлган. Шулардан бири баланд икки табақали роввот 60-йиллар бошида ҳам сақланиб қолган эди. Мен уни Эскиликка борганда кўрар эдим. Яқин қариндошларимнинг бу ҳовлига, айниқса дарвозага бир армон билан қараб қўйишларини кузатганман. Айтишларича, уй эгалари қулоқ қилингач, ҳовлининг биринчи қисмига саккиз хўжалик ва янги тузилган колхоз идораси жойлашган. Иккинчи қисми колхозга омборхона, отхона ва молхона вазифасини ўтаган экан. Кейинчалик 70-йилларда колхоз янги жойга кўчиб, ҳовли, бинолар эскиргани сабаб бузилган ва ер одамларга бўлиб берилган.
Мана шу ҳовли билан боғлиқ айрим хотиралар хонадонимизда кўп эсланади. Шулардан бири, колхознинг сўнгги раиси, шу лавозимда кўп йиллар ишлаган Узоқбой ака билан боғлиқ. Бу инсон дадамга кўп яқин ва меҳрибон эди. У киши бир неча маротаба дадамни Эскиликка чақириб, “шу ерга кўчиб кел, ер ажратиб берай. Ота жойларингга ҳовли-жой қилгин”, деб таклиф қилган экан. Дадам эса:
– Қўйинг Узоқбой ака, ота-онамга насиб қилмаган жойлар, бизга насиб қилармиди, – деб жавоб берган.
Дадамнинг бундай жавобида ҳам жон бор эди. Яқин 80-йилларгача ҳам қулоқ қилинганлар, ҳатто уларнинг фарзандлари ва набираларидан ҳам “қулоқлик” тамғаси олинмаган эди. “Қулоқ боласи”, “қулоқ авлоди” деб қўлини бигиз қиладиган гумроҳлар топиларди. Бир пайтлар “ҳақдор” бўлганларнинг авлодидан айримлари ўзининг “ҳақсизлар” авлоди устидан юқори эканлик-ларини шу йўл билан пасткашларча намойиш этарди. Балки дадам уни яхши биладиган шундай “ҳақдорлар” ичига бориб яшагиси келмагандир.
Укам Азимжоннинг эслашича, дадам бир кун:
– Машинани юргиз, Эскиликка бориб келамиз, Узоқбой ака оғирлашиб қолибди, – деган.
У киши ҳовлисига етганларида Узоқбой аканинг яқинларидан уч-тўрт киши дарвоза олдида турганини кўришган. Дадамнинг:
– Нима гап? – деган саволига,
– Узоқбой ака