Bir kuni qishda, Omon kechasi eshikka chiqsa, chorbog‘da, qorning ustida bitta handalak palagi dumalab yotgan ekan. Handalak palagi gullagan va hatto bittasi yetilgan ham ekan.
Omon hayron bo‘lib, ko‘rgan narsasini xotiniga kirib aytibdi.
Xotini ham tashqariga chiqib, handalakni ko‘rib, eriga shunday debdi:
– Siz machitga borib, bu sirni odamlarga aytsangiz, ishonmaydilar. Shunda siz ular bilan shartlashing. Siz, albatta, yutasiz.
Omon ertalab machitga borib, ko‘rgan narsalarini odamlarga aytibdi. Odamlar ishonmabdilar. Omonning xotini eri machitga ketishi bilan darrov handalakni yulib olib, Yomonning uyiga boribdi. Handalakni unga berib, bo‘lgan voqealarni aytib beribdi, Yomon ham darrov machitga boribdi. Machitda hamma Omonning gapidan hayron, «Qishda handalak yetilmaydi-ku, Omon ham yolg‘onchi ekan-da», deb turishgan ekan. Omon:
– Gapim rost, ishonmasanglar men bilan shartlashinglar, – debdi. Shu payt Yomon:
– Omon yolg‘on gapiryapti. Qishda ham handalak bo‘larkanmi? Omon bilan men shart o‘ynayman, – debdi.
Omonning achchig‘i kelibdi. Odamlar nimadan shart o‘ynar ekanlar, deb hayron bo‘lib qarab turibdilar.
Yomon shartni aytibdi:
– Agar chorbog‘ingda handalak palagi bo‘lmasa, men uyingga kirib, birinchi nimani ushlasam, o‘sha ushlagan narsam meniki bo‘ladi. Agar sening gaping rost bo‘lsa, sen menikiga borasan va birinchi ushlagan narsang seniki bo‘ladi. Boshqa ikkinchi narsani ushlash mumkin emas. Agar ochko‘zlik qilib, ikkinchi narsa ushlansa, o‘sha narsa bilan o‘lguncha urish.
Machitdagi odamlar Omonga uch soat vaqt beribdilar. Uch soatdan keyin hammalari uning uyiga borishga kelishibdilar. Omon kelib qarasa, uyidagi handalak palagi yo‘q emish. Omon xotinidan so‘rabdi. U bilmasligini aytibdi. Omon nima qili-shini bilmay, xafa bo‘lib tursa, so‘rining tagidan itining mushuk bilan suhbatini eshitib qolibdi. Mushuk:
– Ey, do‘stim it, ko‘rdingmi xo‘jayinimiz juda xafa. U machitda shart o‘ynagan edi. Handalakni esa xotini Yomonnikiga olib borib bergan. «Sen kelib, birinchi bo‘lib meni ushlaysan», degan. Endi Yomon kelib xo‘jayinning xotinini birinchi ushlaydi va olib ketadi. Omon esa, yutqazib sharmanda bo‘ladi, – debdi. It:
– Ey mushukvoy, agar Omonning esi bo‘lsa, hozir xotinini yasantirib, tomga chiqarib qo‘yadi, Yomon kelib, shotining birinchi pog‘onasiga oyog‘ini qo‘yib, keyingilarini ushlaydi. Xo‘jayin esa, darrov Yomonni tortib tushirib, shotini birinchi pog‘onasini berib, qolgan pog‘onasi bilan uni uradi, – debdi.
Omon it bilan mushukning gaplarini eshitib, darhol xotinini yasantirib, tomga chiqarib qo‘yibdi va xotiniga:
– Men ruxsat berganimdagina pastga tushasan. Agar so‘roqsiz tushsang yoki qimirlasang, o‘ldiraman, – debdi. Uch soat o‘tgandan keyin machitdagi kishilar bilan Yomon kelibdi. Kishilar qarashsa, handalak yo‘q ekan.
– Endi shartingni bajargin, – debdi kishilar Yomonga. U Omonning xotinini qidirib uyni qarasa yo‘q, tomning tepasida o‘tirgan emish. Yomon shoshilib darrov shotilarni ushlab tomga chiqa boshlabdi. Omon shotini tepib, Yomonni yiqitib yuboribdi. Odamlarga qarab:
– Nimaga Yomon ochko‘zlik qilib birinchi ushlagan narsasini olmay, boshqa narsalarni ushlaydi, – debdi Omon. Shartga muvofiq Yomonga shotining birinchi ushlagan pog‘onasini shotidan sug‘urib qo‘liga beribdilar. «Ochko‘zlik qilganing uchun» deb Omon uni shotining boshqa pog‘onalari bilan rosa uribdi. Omon odamlarga bo‘lgan voqeani aytib beribdi. Yomonni uyidagi handalakni olib kelib, kishilarga ko‘rsatibdi. Hamma Omonning qilgan ishidan quvonibdi. Yomonni esa haydab yuborishibdi.
QIZG‘ANCHIQ IT
Bir it bor ekan, u juda qizg‘anchiq ekan.
Bir kun shu it sheriklari bilan talashib kattakon bir suyakni olib qochibdi. Suv ustidagi yakka cho‘pdan o‘tayotsa, suvda bir it og‘zida katta suyak tishlab, ko‘zlarini olaytirib, itga tikilib turgan emish,
It:
– Ir-ir-ir, – deb tishini irjaytirgan ekan, suv ichidagi it ham tishini irjaytiribdi.
It uning og‘zidagi suyakni ham tortib olmoqchi bo‘libdi va: «Hap!» – deb itga tashlanibdi. «Hap» deyishi bilan og‘zidagi suyagi, uning ketidan o‘zi ham «cho‘lp» etib, suvga tushib ketibdi, Qizg‘anchiq it rosa shalabbo bo‘libdi.
QOZI
O‘tgan zamonda bir er-u xotin bo‘lgan ekan, Ular bir-birlari bilan juda ahil yashar ekanlar, uylarida qo‘y-echkilari va tovuqlari ko‘p ekan. Ro‘zg‘orlari but, o‘zlariga to‘q yashashar ekan.
Nima bo‘libdi-yu, er-xotin arzimagan narsaga janjallashib qolishibdi. Keyin ular ajrashmoqchi bo‘lishibdi va qozining yoniga borib, bo‘lgan voqeani aytib berishibdi. Shunda qozi:
– Uyinglarda nimalaringiz bor? – deb so‘rabdi.
– Uyimizda mol-pol, gilam-pilam, qo‘y-po‘y, echki-pechki, tovuq-movuq kabi narsalarimiz bor, – deb javob beribdi eri.
Shunday qilib uydagi bor narsalarni shu yo‘sinda aytib chiqibdi.
Qozi:
– Boravering, men hozir boraman – debdi.
U kishi endi uyiga yetib kelgan ekan, qozi ham kirib kelibdi va narsalarni ajrim qila boshlabdi, birma-bir nomini aytib: «mol xotiningizga, pol sizga, uy xotiningizga, puy sizga, gilam xotiningizga, pilam sizga» qabilida hamma narsalarning yarmini xotiniga, ularlarning aksini eriga taqsimlabdi. U kishiga faqat keyingi narsalar tegibdi. Shunda u kishi;
– Narsalarning hammasini teng qilib bo‘lishingiz kerak edi-ku? – debdi.
Qozi esa:
– O‘zingiz aytgan narsalarning hammasini teng o‘rtasidan bo‘ldim, – debdi, U kishi aytgan gaplariga pushaymon bo‘lib, indamay qolaveribdi.
USTAMNING HAQI KO‘P
O‘tgan zamonda bir temirchi bo‘lgan ekan. Do‘koniga bir qozoq kelib, undan:
– Temir o‘choq qancha temirdan yasaladi? – deb so‘rabdi.
– Olti pud temirdan bo‘ladi, – debdi usta.
Qozoq temirchiga olti pud temir keltirib beribdi. Usta temirni olovga solaverib ozaytiribdi. Qozoq kelib:
– O‘choq bitdimi? – deb so‘rabdi. Temirchi:
– Jo‘ra, temiringning mazasi yo‘q ekan, qozonga yetmaydi, qilich yasab beraman, – debdi. Qozoq:
– Xo‘p, – deb, qaytib ketibdi. Kunlardan bir kun qozoq:
– Qilich bitdimi, – deb so‘rab kelibdi. Temirchi:
– Jo‘ra, temiring ozlik qilib qilichga yetmadi, bitta pichoq yasab beraman, – debdi.
Bir haftadan so‘ng qozoq kelsa, temirchi pichoq emas, bigiz yasab qo‘ygan ekan, o‘shani uzatibdi. Qozoq temirchidan:
– Buning ne? – deb so‘rabdi.
– Buni bizda bizgeldek deb aytiladi. Bu asbob podsholikda bo‘lmasa boshqa joyda topilmaydi, – debdi temirchi.
– Usta, xizmating uchun sani rozi qilishim kerak, o‘tovimga mehmonga chaqiraman, juma kuni uyimga borgin, – deb tayinlab ketibdi, ustaning qilgan ishidan norozi bo‘lganini bildirmay qozoq. Usta mehmonga ketayotganida shogirdiga tayinlabdi:
– Qozoq bizga ko‘p narsa qo‘yadi, sen, «ustamning haqi ko‘p, bu ozlik qiladi», deyaverasan, bo‘sh kelma.
Temirchi shogirdi bilan kelishib olgandan so‘ng, qozoqnikiga borishibdi. Qozoq ham poylab turgan ekan, ustani ushlab olib ustunga bog‘lab: «Yasab bergan bigizing shumi?» deb rosa uribdi. Urib-urib charchabdi. Shunda shogirdi:
– Ustamning haqi