– Ҳар ҳолда, ундай олифталар бошпана топа оладиган бир қасаба эмас.
– Ўртоғим ҳам шундай деяпти. Бошланғич мактабларга эндигина келган ёш-ёш талабаларга ҳам саллалар ўратилармиш… У ерда қандай қилиб яшайман дейди.
– Болаларнинг салласи билан унинг нима иши бор экан? У ишёқмаснинг гапини қаранг-а! Лекин, ҳар ҳолда, сен у ерда маза қиласан. Биласанми, мулла, агар мен сенинг ўрнингда бўлганимда, бошқатдан бошимга саллани ўраб олган бўлардим. Хўп, майли, эртага ўртоғинг билан бирга кел. Ишларингни битириб бераман. Тездан буйруқни ҳам чиқараман.
– Оллоҳ, умрингизни узун қилсин.
– Сенинг исминг нима, мулла?
– Али Шоҳин.
– Кўп яхши, мулла йигит… Оқ йўл.
Шоҳин афанди эгилиб бир қуллуқ қилди-да, хонадан чиқди. У зинадан тушиб бораркан, мамнун бўлганидан кулимсираб қўйди. Эшикка етганида ўқитувчиларидан бирига дуч келиб қолди.
– Нима бўлди ишинг, Шоҳин афанди? – сўради ўқитувчиси ундан.
Эски мадраса талабаси кулимсираб жавоб берди:
– Дуойингизнинг шарофати билан истаганимдан ҳам аъло бир ерга кетяпман. Измирдаги Сариовага. Кўчалари қирмизи авлиё қандиллари билан ёритиладиган, болаларининг бошига яшил саллалар ўраладиган бир софталар8 маконига… Ҳасан Жамолни тайин этишганди. Рози бўлмади. Ҳар ҳолда, жуда зўр бўлди. Ҳасан Жамол – оташин бир инқилобчи. Фақат ўз табиатига кўра софталар билан шуғулланадиган бўлса бир иш кўрсатолмайди… Софта билан анчайин ўзи софта бўлган киши кураша олади. Агар толеим қўлласа, яқинда Сариова маҳкамасини баъзи ортиқча харажатлар қилишга мажбур этаман…
– Қандай қилиб?
Шоҳин афанди катта бир сир айтмоқчи бўлгандай оғзини муаллимнинг қулоғига яқинлаштирди:
– Кўчаларда мақбара қандилларини ўчиртираман. Маҳкама уларнинг ўрнида фонар ёқишга мажбур бўлади. Ҳар ҳолда бунга муқобил аҳоли ҳам муҳим бир харажатдан қутулади…
– ???
– Саккиз, ўн ёшли мишиқи болаларга сотиб олишлари лозим бўлган салла харажатидан.
II
Шоҳин афанди у cабоҳ эрта уйғонди, Истанбулда охирги куни эди.
Бир ҳафта аввал буйруқни, уч кун аввал йўл харжи пулини олган эди.
Янги крахмалланган кўйлагини, Маҳмудпошо бозоридан олган, саржадан тикилган қора костюмини кийди. Муллалик замонидан қолган хуржуни ҳамда кичик яшил сандиғини бир ҳаммолга юклади-да, Галата қирғоғи бўйлаб йўлга тушди.
– Э, афанди, намунча шошасиз? – деди пароход каютасининг хизматчиси. – Пароход оқшом азонида қўзғалади. Ҳали бир дунё вақт бор-ку…
– Буни яхши биламан, ўртоқ, – деди унга жавобан Шоҳин афанди. – Истанбулда ҳам анчайин муҳим ишларим бор-да… Сен буларни муҳофаза этавер. Бахшишга қолганда кўнглинг хотиржам бўлсин, бераман.
Ҳаётининг энг аҳамиятли кунини бошидан кечираётгани учун у пул деган нарсани аямас, сахий, маишатпараст бойваччалардай бўлишга ҳаракат қиларди. Ҳатто ўзига алоҳида каюта ҳам олай деди-ю, лекин, «Ке, қўй, исрсфгарчиликнинг нима кераги бор. Ахлоқим бузилади», – деб, ниятидан қайтди.
Кейин