– Ҳаёт-и маъмуриятда соқолимиз оқара бошлади-ю, лекин ҳозирги кунгача ишни битирадиган ёлғон гапга ўзимизни ҳеч ўргатолмадик, – деди. – Ёлғон сўзламасдан туриб, инсонларни идора этиш қийин, биродар. Қизларни узатиш олдидан қандай ясантиришади. Шунга ўхшаб, биз ҳам бўш турган лавозимларни мақташга ўрганганмиз.
На илож, нури дийдам, ҳеч ким ўзи хоҳлаб олмайди. Кечадан бери Дорулмуаллиминни тамомлаб чиққанларга ажратилган жойларни машина каби тўхтовсиз мақтаб ётибмиз…
Басри бейнинг қаҳқаҳаси астойдил бўлишига қарамай, унинг хижолат чекаётганлиги шундоққина сезилиб турарди: сийрак соқолларининг орасидан ёноқларининг худди олма каби қип-қизариб кетганлигини кўриш мумкин эди.
Соқолли йигит сал дадилланди. У кулимсираганича:
– Бей афанди ҳазратлари, – деди. – Сўзларингиздаги фикр ва тахминларингиз айтганингиздан ҳам зиёда тўғридир. Чекка маъмуриятлардаги энг ёмон лавозим ҳам, фикри ожизимча, Истанбулдаги энг яхши лавозимлардан яхшироқдир.
Басри бей йигитга ҳайрат-ла боқди:
– Ундай бўлса, нима учун эътироз қиляпсан?
– Каминангиз эътироз этгани йўқ… Сиз ҳали менга оғиз очишга имкон бермадингиз.
– Жоним, қуръада толенинг бир ажойиб жилвасига йўлиқдим, деган сен эмасмидинг, Худо ҳақи?
Соқолли йигит ортиқ кулгисини яшириб ўтирмади. Кўзойнагининг орқасидан унинг порлоқ ва ақлли кўзлари қараб турарди. Шундай беозор, шундай кўримсиз бир шахсдан бунчалик қувноқ ва очиқ назарни кутиш мумкин эмасди.
– Каминангиз четга эмас, Истанбул мактабларидан бирига тайин этилган. Шикоятимнинг сабаби шу…
Басри бей ҳайратланганидан қўлидаги чизғични ерга отди:
– Фасубҳоноллоҳ… Шунча ёшга кириб, неча йил шу идорада ишлаб, мени Истанбулга тайин этдилар, дея шикоятга келган инсонни биринчи маротаба кўришим. Демак, сен, аслида чеккароқ бир ерда ишлашни орзу қилгансану, чекингга Истанбул чиқиб қолди, шундайми? Мана истеҳзойи шуун4 дея шуни айтадилар.
– Илтимосим жуда оддий… Қаер бўлса бўлаверсин, розиман, фақат Истанбул чегарасидан ташқарида бўлсин.
– Ўртоқ, мен сенинг бу ишингдан кўп мароқландим. Қани, энди, менга бунинг ҳикматини тушунтириб бер.
Соқолли йигит бўйнини эгди-да, деразадан узоқларга тикилганича, гапира бошлади:
– Биз киму, Истанбул ким? Балки четга кетсак, одам сафига кирармидик. Ҳали баъзи қишлоқлар бор… Мен Онадўлини жуда яхши биламан. Аҳолининг кийим-боши шундайки, фақир кишини кўрсалар: «Нима бало, янги куёвми ёки мерос олдимикин; ё бўлмасам бу кийим-кечакни бирор ердан ўмардимикин?» – дея сўрайвериб кишини эсанкиратишади.
– Ҳой мулла, – деди шунда Басри бей, – сен ажойиб бир йигитга