– Йўқ! Қўрқма, жўра, – қўлини бироз қисиб, тортқилаб бўшатарканман, тинчлантираман. – Мен сенинг айбингни очмоқчимасман. Ўзим ҳам ўнта қўйнинг бошини еб, талаба бўлганман. Шунчаки нима учун кирдинг институтга? Буқанинг пулига машина олсанг бўларди-ку!
– Ҳеч ўйлаб кўрмаган эканман, бўла! Курсдошимдан телефон қилиб сўрасам, бўладими? Балки яхшироқ жавоб берса, кўчирарман.
– Йўқ, у қаердан билсин сенинг нима мақсадда ўқиётганингни. Буқа билан гаплашиб кўр-чи, у ўзининг нимага қурбон бўлганини сендан яхши англаса керак!
Мен ҳар куни юзлаб талабаларга шу саволни берардим.
Улар орасидан ўша етмишвойлардай бирорта чиқиб қолишидан умидвор юрардим.
– Сизлар нима учун ўқияпсизлар, қизлар?
– Сенинг сўлакайингни оқизиш учун. Қизларни ўрашга бошқа гап топа олмадингми, довдир, куйган шўрданак!
Сўнг бирдан бировнинг кун кўрмаган, қоқсуяк қўлларидан ушлайман ва ўзимга тортаман, димоғимга аёлларнинг арзонгаров ҳиди ўтиради. Қиз худди шундай ҳаракатимни кутгандай сира қўрқмайди, аммо кўзлари бежоланади.
– Ҳарир кўйлакларингни қандай ечасан, тугмалари биланми ё бошингдан оширасанми, бесабрлик билан биров кутиб тургандай?
– Бу саволинг анча қизиқ, жинни! – дея оёқларидан мажоли қочиб кулишарди беҳаё гапдан.
Баъзи қизлар ўйлаганча жим қолишарди.
– Нима, қандайдир мақсад учун ўқиладими? – дегувчилар ҳам топиларди кўп!
Айримлари саволимга жиддий туриб жавоб берарди.
– Мен нима учун ўқияпман, айтайми сенга, ҳ-м-м… Мен мардикор бўлмаслик учун, сал осонроқ пул топиш учун, одамдай яшаш учун ўқияпман, бой бўлиш учун, кучли бўлиш, гапим ўтиши учун ўқияпман. Бир сўз билан айтганда ўзим учун!
– Мен эса адам учун. У шуни хоҳлади, бўлмаса аллақачон бозорда ўз ишимни гуллатиб юборардим. Иқтисодга зиғирча қизиқмайман. Менга кўпроқ кўча иқтисоди маъқул!
– Мен катта ойлик олиш учун.
– Мен эса яхшироқ эрга тегиб олиш учун. Ўқиган қизларнинг совчиси кўп, биласанми? Улар қолиб кетмайди, ҳатто аллақачон иффат деворини бузишган бўлса ҳам.
– Менми, президент бўлиш учун. Агар ниятим амалга ошса, янги президентдан биринчи интервью олган одам сен бўласан. Қабулимга киришга ҳаракат қил, жўра!
– Менми, ҳарбий бўлиш учун. Кейинчалик генерал бўламан ва ҳаммани измимда тутаман.
Йўқ, ҳеч ким ўша етмишвойлардек жавоб бермасди:
“Биз шу миллат учун ўқияпмиз ва унинг учун ўляпмиз!”
Ўн минг йигит-қиз ўқийдиган институтда битта ҳам талаба топа олмай сарсон юрардим.
Энди уларни ўзимдан ахтара бошладим. Изини тушларимдан қидирдим. Хаёлларнинг ҳақиқатини қидирдим.
Бунинг учун учта ғалати хонадошларим билан қўшилиб ичмадим, емадим, интернетда ўтирмадим, мен тарихни тингладим, тарихни титдим, ўзимни сўкдим.
Мен ичимдаги одамларни эшитдим. Сўнг уларни архив билан солиштирдим. Эс-ҳушим шу бўлди. Ўша бир аср олдин ўқиган талабалар дарди билан мудрадим.
Лола