Қишлоқлар мамлакатга етим бўлди, етим қўзидай ҳаёт бўлди.
Қишлоқнинг ҳам мен каби сут берадиган онаси йўқ, қўллайдиган отаси йўқ эди. “Болам оч, хотиним касал, энам ўладиган, пул керак. Қаерда ва қандай иш бўлса ҳам, майли, ҳатто тезак тозалаш ҳам ҳузур беради ҳозир. Хўрлик ва камситиш ўн иккинчи масала, жўра!”
Яшашнинг қонунига кўнмаслик – ўлим.
Болалар оч, хотинлар касал, эна эса ўламан деяпти – эрлар ўзини ўзи тишлаб юради, киндиги ҳамон осилиб юрганда эди, ўша он чўрт тишлаб, минг бўлаклаб, ўзлари узган бўларди.
Қишлоқда аёллар, болалар ва қари-қартангларгина қолди.
Йўқчилик томоқдан хиппа олганди. Кунора бир уйда хўроз сўйилиб, сўнгги чақага ош дамланар ва ўчоқбоши – эркак ишлашга кузатиларди. Эшон қишлоқ кайвонилари билан келиб, уй эгасини дуо қилар ва уни тирикчиликка, олис ва оғир йўлга кузатарди. Худди урушга кузатгандай.
“Бу ҳам уруш – тирикчилик уруши”, – дерди саксонга етиб-етмаган, урушни кўриб-кўрмаган чоллар. Улар дастурхон бошида ҳамон Ленинни доҳий деб эслашарди.
“Бизнинг замонда гугурт уч тийин бўлган”.
“Ҳа, нимасини айтасиз. Уч сўм олиб дўкон борсам, гугуртни қоплаб келардим! Санашга эринардим!”
Шу уч тийинлик гугурт билан чопонига ўт қўйгим келарди.
Қўлим қичийди қариялар қуллигини кўрганим он, худди қичитқи ўт бармоқларимдан нишлаб чиққандай.
Ҳеч ким эсдан чиқариш учун ёд олмайди.
Ҳеч ким қачондир йўқотиш учун топмайди, йигит қизни кимгадир қўшқўллаб тутиш учун севмайди.
Ҳеч ким ўтиш даврида туғилиб, яшаб, тиши тўкилиб, қариб, эзилиб, кўмилишни истамайди бир нур сингмай кўзига.
Аммо тақдир, ўтиш йилларининг ўтиши чўзилди.
Ўтиш ўтмас пичоққа айланди. Ўтмас пичоқ бободан набирага ҳам етиб борди. Халқ бир-бирини ўтмас пичоқ билан сўйди.
Одамлар бошоққа ташланди. Оч эди, кўрга, карга айланди.
Бошоқдан қўллар қонади.
Қўллар узилди.
Кўплар сўйилди.
Четга қишлоқининг, ориқ сигирнинг қуртоби етди.
Аёллар кетмон, чоллар дарвозани қўриди тунлар.
Йигитлар уч-тўрт йилда бир кўринмаса кўринмади, пули келиб турди. Бу тириклик бўлди. Тириклик ўликликни бошлаб келди.
Ўлигини олиб келиш тиригидан қиммат бўлади.
Пул ота, пул эр бўлди, энг ёмони, пул Ватанга айланди.
Ўтиш даври қари қиздай инжиқ, асли қанжиқ бўлди.
“Нима бўлса ҳам пул, ака, пул!”
Халқ ўз нархини унутди.
Халқ улгуржи бўлди.
Ўзини ўзиники қул қилди.
Миллатнинг, бахтнинг жигари қуриди – қони бузилди.
“Отамиз ўлди, ука! Отам фақат мени туғдириб боққани йўқ, долларингдан бир-иккита ташла, падаримизни кўмиб келайлик!” дейдиган акалар, “Ўзингнинг керагинг йўқ, бир-иккита қоғоз жўнат, менга эмас, кўпайтириб қўйган болаларинг очдан ўлмаслиги учун…” дейдиган хотинлар даври келди.
Қишлоққа,