qaçmışdır.
Nədənsə müəllif heç bir müsahibəsində, çıxışında son yazdığı povest və romanları “İdeal” silsi-ləsinə aid etməmişdir. Halbuki “İdeal” romanına ön sözü 2013-cü ildə yenidən işləmişdir ki, bu zaman həm “Türfə” romanı (müəllif povest adlandırır), həm də “Qırx kisə qızıl”, “İlan Dərəsi”, “Söz yarası” po-vestlərini həmin zaman yazıb yekunlaşdırmışdır.
Həmin bu adını çəkdiyimiz əsərlər də SafAğ elmi əsasları üzərində qurulmuş, “İdeal” romanında verilmiş tezis xarakterli fikirlərin izahı verilmişdir.
“Türfə” romanının yazılması tarixini müəllif öz əli ilə 2009-cu ilin fevral ayının 20-si qeyd edir. Bəzi müsahibələrində bu romanın çap olunmamasından gileylənsə də, nədənsə əsərinin çapına sanki özü də
tərəddüdlü idi. Hətta söhbətlərimizdə bu romana görə fanatiklər tərəfindən sui-qəsdə uğrayacağından
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
da qorxduğunu qeyd edirdi. Nizami Cəfərova inan-dığından və hörmət etdiyindən, onun “hələ vaxtı deyil” deməsi də müəllifin bir az geri çəkilməsinə
səbəb olmuşdur. “Türfə” romanı ilk dəfə 2015-ci ildə
ölümündən bir il sonra “Hədəf” nəşrləri tərəfindən mənim redaktorluğumla çap edilmişdir.12
Digər üç povesti “Qırx kisə qızıl”, “İlan Dərəsi və
ya Peyğəmbərin taleyi” və “Söz yarası” isə müxtəlif zamanlarda “Azərbaycan” jurnalında nəşr edildik-dən sonra üçü bir kitabda “İlan dərəsi” adı ilə 2013-cü ildə “Hədəf” nəşrləri tərəfindən çap olunmuşdur.
Müəllifin “İdeal”dan sonra bədii əsər adına beş
romanı: “Qəbiristan”, “GurÜn”, “İsahəq, Musahəq”,
“Cəhənnəm”, “Türfə”, üç povesti; “Qırx kisə qızıl”, 28
“İlan Dərəsi və ya Peyğəmbərin taleyi” və “Söz yarası”, bir səhifəlik “Mənim məhəbbətim” adlı simvolik romanı və bir də bir səhifəlik yarımçıq əlyazması oxuculara bəxş edilmişdir. Maraqlıdır ki, İsa Muğanna son və “Yarımçıq əlyazma”sı haqqında danışarkən deyirdi ki, “EySar deyir ki, təzə tsikl başlayacaqsan. Birinci əsərin böyük romandır. Amma nə məzmunu, nə də ideyası haqda heç nə demir… Amma deyir gözün açılsın sonra deyəcəm. Stolumun üstündə bir səhifəlik yazı var, hər səhər gedib o yazıya baxıram ki, görüm gözüm düzəlir, ya yox. Bu səhər baxdım gördüm ki, oxuya bilirəm az-az.” 27.03.2014.”13
27 mart tarixində onunla son görüşümüzdə
demişdi yuxarıda qeyd etdiyim fikirləri. Və 31 mart 12 İsa Muğanna, Türfə, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2015, s 7.
13 İsa Muğanna, Türfə, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2015, s 14.
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
2014-cü il 1 aprel tarixinə keçən gecə dünyasını dəyişdi. Mistik bir hadisə isə burda baş verir – “Sirr qoxuyan kişi” taleyində. Yaradıclığının üçüncü dövrünü başlayacağını demişdi ona EySar… O, doğrudan da, yeni yaradıcılığa başladı, amma bu dünyadan çox-çox uzaqda…
Muğannanın müstəqillik dövrü ədəbiyyatımıza
gətirdiyi yeni üslub, yeni era, yeni məktəb təkcə
onun bədii əsərlərində deyil, publisistik yazılarında və müsahibələrində də davam edirdi.
Məhz bu səbəbdən araşdırmamızı İsa Muğan-
nanı, İsa Hüseynov yaradıcılığından tam ayrı bir şəkildə, əlaqə yaratmadan təhlil etməyi qarşımıza məq-29
səd qoyub romanları və povestləri üzərində işləməyi daha vacib sayır, gələcək yazılarımızda və monoq-rafiyada bu məsələləri geniş şəkildə araşdırmağı düşünürəm.
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
30
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
I FƏSİL
31
Tarixilik və mistika dini-mifoloji aspektdə
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
32
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
1.1 İsa Muğanna romanlarında vahid din
konsepsiyası
Dinlərin və təriqətlərin yaranma səbəbləri
Bu gün dünyanı bürümüş müharibələr və çax-
naşmaların əksəriyyəti dini zəmində yaranan müna-
qişələrdən doğduğunu hamımız yaxşı bilirik. İnancsız bəşər ola bilməz. Mehmet Dikicinin dili ilə desək,
"din bir inancdır, lakin hər inanc bir din deyil".14 Fikrimizcə, bu inanclar bir ideologiya halına gəldikdə, dinə çevrildikdə böyük bir təhlükə mənbəyi olur.
Hələ ki, bu təhlükə mənbəyinin pultu bir qrup insa-33
nın, imperialistin, dövlətin, xüsusən şər qüvvələrin əlində ola, o zaman daha təhlükəlidir. Düzdür, bu pultun kütlənin öz əlində olması da, təhlükəlidir.
Lakin planlı şəkildə yaradılan ideologiyalar planlaş-dırıldığı üçün insanlığa daha böyük zərbə vurmağa qadirdir. Türkiyə yazıçısı Cemil Meriç dediyi kimi,
"həqiqət tərif edildikcə, təhrif edilir." Təhrif isə insa-lığı yanlış istiqamətlərə aparır. Əgər tarixə nəzər salsaq, insanların kürəsəl dini ayrı-seçkiliyinin hardasa səngidiyi bir vaxtda –erkən orta əsrlərdə