– Can, gözümüzün işığı, özündən muğayat ol, nə olar, – dedi. Lazım olsa, bunlarıxırdalayıb, xərcləyərsən!
Qızılları götürmək istəmədim. Onun illərcə qara günlər üçün saxladığı və əlində dünyadakı tək maddi varlığı olan qızılları ondan almaq mənə ağır gəlirdi. Neçə dəfə, məktəbi bitirib pul qazanmağa başladıqdan sonra ona alacağım qızılların xəyalını qurmuşdum. Ağ-laya-ağlaya cibimdən çıxardığım qızılları ovucuna qoydum.
– Ana, məni daha çox ağlatma, götürə bilmərəm, – deyə qışqır-dım.
Amma o israr etdi, üzümü gözlərimi öpdü, ağladı və götürmə-yim üçün yalvardı.
– Götürməsən südümü sənə halal etmərəm, – dedi.
Qızılları yenidən cibimə qoymasına maneə ola bilmədim. Tor-baya bir neçə parça geyim qoydu. Boynuma öz hördüyü qırmızı bir şal bağladı. Hamısına bərk-bərk büründüm. Uşaqları öpdüm, qoxla-dım. Qollarını boynumdan heç cür açmayan anamın yanaqlarından, boynundan dəfələrlə öpdüm. Atam içəri girib atların hazır olduğu-nu deyəndə həyəcanla çölə çıxdım.
– Camaatın xəbəri olmadan kənddən çıxaq, – dedi atam.
Arxamca çölə qaçan və yenidən boynuma sarılan anamın qolla-rından zorla qurtuldum və əlimdə anamın verdiyi xurcunla atın be-linə atıldım. Anam arxamızdan bir vedrə su səpərkən arxaya dön-düm və palçıq suvaqlı iki otaqlı evimizə, mavi boyalı pəncərənin önünə öz əllərimlə əkdiyim salxım söyüdə, boynu bükük anama və onun yanında çaşbaş olub baş verənləri seyr edən qardaşlarıma son dəfə baxdım. İçimdən bir səs, artıq onları heç vaxt görə bilməyəcəyi-mi deyirdi. Gözlərimi qapıları mavi boyalı evimizdən, ağ çadra çi-yinlərinə düşmüş gözləri yaşlı anamdan, çaşqınlıqla üzümə baxan qardaşlarımdan qaçıraraq uzaqlara, üfüqləri boydan boya əhatə et-miş böyük Ağrı dağının zirvəsindəki ağlığa dikərək atımı mahmız-ladım. At altımda yanıqlı-yanıqlı kişnədi.
Günəş Sürməli çuxurunun üzərində yayıldıqca yayılırdı. Ürə-yim parça-parça idi. Artıq ayrılığın üzəngisinə basmışdıq. Dönüşü yox idi.
II
–Kirvəm, – dedi Memo. Bu Cano var ha, bu Cano, inan çox igid-dir! Sən bu kəklikləri bilməzsən. Bax, kəklik var oxumağı da bacar-mır. Oxumayan kəklik işə yaramaz, bunu biləsən! Sonra bunlar baş-qa-başqa yerlərdə oxuyarlar. Onların dilini biləcəksən! Dilini bilmə-din kəklik ovlaya bilməzsən, qaçarlar səndən!
–Sən dillərini anlayırsanmı?
–Mən anlayıram.
–Bəs igidliklərini necə anlayırsan?
–Oxumaqlarından, dedi Memo. İndi kəklik canlı oxudumu o biri kəklikləri də başına toplayar. Cansız və mənasız oxuyan kəkliyi heç bir kəklik dinləməz. Cavab belə verməzlər. Hələ bunların bir də çilli-si var. Onlar çox qürurludurlar. Onları əsla canlı tuta bilməzsən. Tu-tulduqları an öz canlarına qıyarlar.
–Tutanda ölürlər?
–Bəli, dedi Memo. Tutulanda elə hövllənirlər ki, o dəqiqə ölür-lər.
Külrəngi çılpaq qayalara yapışaraq zirvəyə doğru dırmaşdıq. Yuxarı dırmaşdıqca sərinlik artırdı. Böyük bir qayanın altından bilək qalınlığında axan suyun yanına çatıb dayandıq. Memo sağ əlini alı-nına sipər edərək yuxarıya baxdı.
–Yuxarıda kəkliklər bizi gözləyirlər, – dedi.
–Qorxuyla yalçın qayalara baxdım. Heç bir şey görünmürdü.
–Hələ dırmaşırıqmı? – deyə soruşdum.
–Yox, kirvəm, – dedi Memo. – Bura gözəldir. Bizim getməyimi-zə ehtiyac yoxdur artıq. Cano onları bura gətirməyi bacarar.
Canonun qəfəsini yastı bir qayanın üzərinə yerləşdirdi. Sonra qəfəsin yaxınındakı qayanın önünü otlarla bağladı. Hazırlığını ta-mamladıqdan sonra məni yanına çağırdı.
–Kirvəm, bax, biz burada gizlənəcəyik, dedi. Sən heç bir şey et-mədən dayandığın yerdə gözləyəcəksən. Sadəcə izlə.
–Oldu, – dedim.
Dayandığım yerdən aşağıya baxdım. Vadidən axıb gedən nazik su boyunca qırmızı, ağ lalələr düzülmüşdü. Lalələrin aralarını gur otlar qucaqlamışdı. Aşağıdakı çayın sahilinə gəlişi gözəl düzülmüş çadırlar bir qara nöqtə kimi görünürdülər. Təbiət capcanlı, rənga-rəng idi, amma səssiz idi. Arada bir hürən bir it ya da sürülərin orta-sından qopub gələn bir quzu mələməsi dərin səssizliyin içində itib gedirdi.
Çox keçmədən qara qayalara sinmiş səssizlik Canonun canlı və meydan oxuyan səsi ilə pozuldu. Qayadan qayaya çırpılaraq əks-sə-da verən bu ahəngli səs, bir quş oxumasından çox, bir döyüş elanı kimi idi. Canonun bir-iki dəqiqəlik oxumasına qayaların yuxarı tərə-findən daha sərt və daha iti cavablar gəlincə Memoyla mən qısıldığı-mız qayanın arxasına gizləndik. Memo ayaqlarını bir yay kimi gər-miş, hər an önə atlayacaqmış kimi özünü hazırlamışdı. Ağzını qula-ğıma söykəyərək “Səsini çıxarma!” – deyə pıçıldadı. Mən gizləndiyi-miz qayanın arxasında həm görünməməyə çalışır, həm də yuxarıda sıldırımda kəklikləri görməyə çalışırdım. Cano oxuyur, çırpınır, yu-xarıdakı kəklikləri gətirmək üçün bütün ustalığını istifadə edirdi. Çox keçmədən iki kəklik tullanaraq Canonun yanına gəldilər. Hər hərəkətlərini görə bilirdim. Sanki çox hirsli, döyüşməyə hazır insan-lar kimi idilər. Səsləri sanki söyüşməyə çevrilmişdi. Kəkliklərdən iri olanı bir sıçrayışla Canonun qəfəsinin üzərinə qondu. Qəfəsin üs-tündə həm oxuyur, həm də Canonu dinləməyə çalışırdı. O biri kək-lik də qəfəsin üzərinə atlayınca, yanımda həyəcanla gözləyən Memo bir tülkü çevikliyi ilə atlayıb kəkliklərin ikisini də tutdu. Birini qıçla-rının arasında sıxışdırdı. Digərini havaya qaldıraraq başını sürətlə bədənindən ayırdı. Eyni şəkildə ikinci kəkliyin başını da qopardıq-dan sonra tüklərini yoldu. Bütün bunların hamısı beş dəqiqə çəkdi.
Mən qayanın üzərinə oturub, Memonun hərəkətlərini izləyir-dim. O quru və sərt adam sevgi dolu türküylə Canonu əzizləyirdi. Sanki bütün eşqi, sevinci, həyatı Cano idi. Onunla danışarkən üzü-nün qovrulmuş dərisi canlanır, gözləri bir atəş parçası kimi çuxurla-rından çıxacaqmışcasına böyüyürdülər.
–Nəğmənə qurban Cano! – deyirdi Memo. Sənin igidliyini mən bilirdim. İndi necə cəsur kəklik olduğunu kirvəm də gördü. Elə de-yilmi, kirvə?
–Elədir, – dedim.
Memo ətrafdan yığdığı ot köklərini, ağac parçalarını düz bir qa-yanın üzərinə yığaraq böyük bir ocaq qaladı. Sonra kəkliklərin