lim(a-b)= Max=1)
Onda lim A = kf(t).
Bəlkə də, burada hansısa müəyyən halda, ümumiy-yətlə, insanlar arasındakı bütün simpatiya və antipatiya-lar ifadə olunmuşdur (lakin onların ictimai hüquq qayda-ları üçün əsas kimi dar anlamda sosial münasibətlərə heç bir aidiyyəti yoxdur), bir halda ki, onlar bizim cinsi yaxın-lıq qanununda əsaslandırılmamışdır, qohumluq münasi-bətlərinin gücünə mütənasib olaraq K artırsa, A kəmiyyə-ti, məsələn, yad milliyyətlər arasında olduğuna nisbətən həmfikirlər arasında daha böyük olur.
f(t)-nin öz qiymətini saxlamasını birlikdə yaşayan müxtəlif növ iki ev heyvanı arasındakı münasibətlərdə müşahidə etmək olur: birinci hərəkət çox vaxt barışmaz düşmənçilik, qarşılıqlı qorxudur (burada A mənfi işarəli olur), daha sonra isə onun yerini ən dostyana münasibətlər tutur və onlar bir-birlərini axtarmağa başlayırlar.
Bir halda ki, cinayət qanunlarında sodomiya haqqın-da paraqraf hansısa real faktlara istinad etməlidir və bir halda ki, insanla toyuq arasında da cinsi aktlar müşahidə olunmuşdur, onda buradan görünür ki, k geniş hüdud-larda sıfırdan böyük olur. Beləliklə, biz iki tədqiq olunan fərdi nəinki eyni bir növlə, həmçinin eyni siniflə də məh-dudlaşdıra bilmərik .
Kişi və qadın orqanizmlərinin hər hansı bir görüşü-nün təsadüfi olmayıb müəyyən qanunlara tabe olması fik-ri tamamilə yeni bir baxışdır, ondakı daha öncə göstəril-miş yadlıq məcbur edir ki, cinsi cazibənin təbiətinin tam bir sirr olması haqqındakı dərin məsələ tədqiq olunsun. Vilhelm Pfefferin məlum təcrübələri göstərdi ki, müxtəlif çiçəksiz bitkilərin spermatozoidləri yalnız innatura qadın arxeqoniyaları tərəfindən deyil, həmçinin təbii şəraitdə ya gerçəkdən sonuncular tərəfindən ifraz olunan, ya da süni yolla hazırlanan maddələr tərəfindən cəlb olunur. Çox vaxt hətta elə maddələr tərəfindən cəlb olunur ki, onlarla toxum telləri yalnız eksperimental şəraitdə əlaqəyə girir-lər, çünki təbiətdə onlara heç rast gəlinmir və yalnız elmi təcrübə yolu ilə əldə olunur.
Beləliklə, qıjıların spermatozoidləri arxeqoniyalardan çəkilmiş alma turşusu, həmçinin sintez yolu ilə alınmış al-ma turşusu və hətta melein turşusu tərəfindən cəlb olu-nur. Yarpaqlı mamırların spermatozoidləri isə şəkər qa-mışı tərəfindən. Bizə məlum deyil ki, məhlulun qatılığın-dakı fərqlər spermatozoidə necə təsir göstərir. O daha bö-yük qatılıq istiqamətində hərəkət edir. Pfeffer bu hərəkət-ləri “xemotaktik” adlandırmış və həm bütün bu hallar, həm də digər cinsiyyətsiz hərəkət halları üçün “xemotro-pizm” anlayışı yaratmışdır. Çox şey bunu təsdiq edir ki, heyvanlarda dişinin hiss orqanlarının köməyi ilə onu uzaqdan sezmiş erkəyə göstərdiyi təsirə xemotropizmə bənzər məlum məqamlarda baxmaq lazımdır.
Çox ehtimal ki, bu xemotropizm dişinin bədəninə düşmüş məməlilərin toxum tellərinin etdiyi o enerjili və inadkar hərəkətlərin səbəbidir. Bu hərəkətlər içəridən uşaqlığın boynuna əks istiqamətdə selikli qişanın titrək kirpikciklərinə tərəf yönəlmişdir. Xaricdən heç bir dəstək almadan onlar günlərlə hərəkət etməkdə davam edirlər. Spermatozoid demək olar ki, sirli bir düzgünlüklə bütün mexaniki və digər maneələrə rəğmən yumurta hüceyrəni tapır. Bu bəzi balıqların inanılmaz səyahətlərini çox xatır-ladır. Məsələn, semqa qidalanmadan dənizdən Reynin mənbəyinədək aylarla dolaşır və elə oradaca kürü tökmək üçün təhlükəsiz qida ilə zəngin yer tapır.
Digər tərəfdən Falkenberqin Aralıq dənizində yaşa-yan bəzi ali yosunlarda mayalanma prosesini şərh edən gözəl təsvirini yada salaq. Məsələn, biz iki əks maqnit qüt-bünü birləşdirən güc xətlərindən bəhs edirik. Belə bir təbi-ət qüvvəsini biz spermatozoidin yumurta hüceyrəyə qarşı durdurula bilməyən meylində müşahidə edirik. Bütün fərq ondadır ki, ölü materiyanın hərəkətləri ətraf mühitin gərginlik halından asılı olaraq dəyişə bilir, o halda ki, canlı materiyanın gücü həqiqi güc mərkəzləri olaraq orqanların özlərində lokallaşıb. Falkenberq müşahidə etmişdir ki, yumurtaya doğru hərəkət zamanı spermatozo-idlər, adə-tən, onları işığa cəzb edən qüvvəni belə dəf edirlər. Xemo-taktik təsir, yəni cinsi meyil fototaktik təsirdən daha güclü ola bilir.
Bizim formula az uyğun gələn iki fərd bir-birilə əla-qəyə girəndə az sonra onun ardınca onlardan birini ta-mamlayan üçüncü fərd ortaya çıxır və elə o anda qanuna-uyğun zərurətlə əvvəlki məcburi rabitəni tərk etmək cəh-di yaranır. Nəticədə nikah pozulur. O, kortəbii və kimyə-vi birləşmələrdə olduğu kimi labüddür: FeSО4-də 2KOH -la birləşdikdə SO4 ionları Fe ionlarını tərk edib K ionlarına keçirlər. Əgər kimsə bu təbii hadisələri əxlaqi nöqteyi-nə-zərdən qiymətləndirmək istəsə idi, o çox gülünc görünər-di.
Bu Götenin “ Die Wahlverwandtschaften” (“Seçici yaxınlıq”) əsərinin 1-ci hissəsinin IV fəslində inkişaf etdi-rilmiş əsas ideya, onun dərin, mükəmməl ədalətini öz üzərlərində sınamalı olan kəslər tərəfindən inkişaf etdiril-miş gözlənilməz anlamla dolu oynaq prelüdiyadır. Mə-nim araşdırmam bu ideyaya yenidən baxması ilə öyünə bilər. Lakin mən Göte kimi nikahın pozulmasını müdafiə etməyi deyil, onu sadəcə daha anlaşıqlı etməyi nəzərdə tuturam. Doğrudur, insanı nikah bağlarını pozmaq cəhdi ilə uğurla mübarizə aparmağa məcbur edən motivlər var-dır. Ancaq bu barədə kitabın ikinci hissəsində söhbət açı-lacaq. İnsanın cinsi sferası başqa orqanizmlərdə olduğu kimi təbiət qanunları ilə o qədər də ciddi bağlı deyildir. Bu o faktdan görünür ki, insan ilin bütün fəsillərində seksual-dır və xüsusi yaz cinsi oyanmasının qalıqları onda, hətta ev heyvanlarında olduğundan da azdır.
Cinsi yaxınlıq qanununun nəzəri kimyanın bir məş-hur qanunu ilə daha çox analogiyası var. Doğrudur, bu böyük kənarlaşmalar olduqda özünü büruzə verir. O, “kütlələrin təsir qanunu” ilə əlaqəli hallarla analogiya təş-kil edir. Məsələn, daha qüvvətli turşular, əsasən, daha qüv-vətli əsaslarla birləşir, eynilə daha kişi fərd daha qadın fərdlə birləşdiyi kimi. Amma burada ölü kimyəviliklə mü-qayisədə Novumdan daha böyük bir şey ortaya çıxır. Canlı orqanizm sonsuz sayda bərabər hissələrə bölünən homo-gen izotrop substansiya deyildir: "principium indiviua-tions" (fərdiyyətçilik prinsipi), yəni bütün canlıların fər-diyyət kimi yaşaması faktı orqanizmin müəyyən quruluşa malik olması zərurətini göstərir. Burada daha böyük hissə-nin bir birləşməyə, daha kiçik hissənin isə əlavə məhsul əmələ gətirərək digər birləşməyə girməsi mümkün deyil. Xemotropizm daha sonra mənfi ola bilər. A-b fərqinin mə-lum qiymətindən başlayaraq biz mənfi qiymət, əks meyil, başqa sözlə, cinsi dəfetmə alırıq.
Doğrudur, ölü kimyəvilikdə də elə həmin reaksiya müxtəlif sürətlə baş verə bilər. Lakin heç vaxt, ən azı, ən yeni baxışlarla mühakimə yürüdərək katalizin köməyi ilə uzun və ya qısa zaman fasiləsində eyni bir reaksiyanı onun tam yoxluğu yerinə törətmək (baxdığımız halda de-mək olar ki, əks reaksiyanı) olmaz. Əksinə, müəyyən tem-peraturda yaranan məlum birləşmə onun yüksəlməsi ilə parçalana bilər və əksinə. Əgər reaksiyanın idarə olun-ması temperaturun funksiyasıdırsa, onda canlı orqanizm-lərdə o, əksər hallarda, zamanın funksiyasıdır.
T amilinin,