Yuxarıda deyildiyi kimi, Rumelini türkləşdirən bu yörük ün-sürlər 1691-ci ildən sonra “Evladi-Fatihan” adı ilə yenidən təşkilat-lanıblar. Həsən Paşa tərəfindən edilən təhrirə görə, 1691 (1102) ta-rixli “Evladi Fatihan” dəftərində “Qızıl Oğuz” və ya “Qocacıq yö-rükləri”nin adlarını daşıyan qəza və kənd adları, bu kəndlərin öhdə-liklərinə qoyulmuş “yürük piyadaları”nın sayı bir-bir təyin edi-lib”23.
B.Əli Rza Əfəndinin ailəsi və həyatı
Mustafa Kamalın soyu ilə bağlı əlimizdəki ən etibarlı məlumat-lar, əsasən özünün, anasının, bacısı Məqbulə xanımın sözləri əsasın-da verilib. İkinci yerdə duran mənbələr isə onun özünü və ailəsini tanıyan Hacı Mehmet Somer kimi uşaqlıq dostlarının verdiyi məlumatlardır. Mustafa Kamal də daxil olmaqla, bu ailənin hər bir fərdində qüvvətli yörük, türkmən şüuru var: Məqbulə xanım Ənvər Behnan Şapolyonun verdiyi: “Atanız haralıdır?”, – sualına belə cavab verib: “Atam Əli Rza Əfəndi yerli Selaniklidir. Özləri yörük sülaləsindəndir. Anam hər zaman yörük olmaqla qürur duyardı. Bir gün Atatürkdən: “Yörük nə deməkdir?”, – deyə, soruşdum. Böyük qardaşım da mənə: “Yürüyən türklər”, – cavabını verdi”.
Yenə Şapolyonun Ruşən Əşrəf Ünaydına istinadən dediyinə gö-rə, “Atatürk dəfələrlə: “Mənim əcdadlarım Anadoludan Rumelinə gəlmiş türkmənlərdəndir”24, – deyib.
Atatürkün ata soyu ilə bağlı əhəmiyyətli məlumatı verən insan-lardan biri də Mustafa Kamalın məhəllə və məktəb yoldaşı, köhnə millət vəkillərindən olan Hacı Mehmet Somer bəydir. Somer bu mə-sələ ilə bağlı söyləyib: “Atatürkün ata-babası Anadoludan gələrək Monastır vilayətinin Debreyi-Bala sancağına bağlı Qocacıq nahiyəsinə yerləşmişdilər. Bunları Selanik qocalarından eşitmişəm. Qocacıqlıların hamısı türkcə danışırdılar. İri cüssəliydilər. Hamısı yörükdür. Heyvandarlıqla dolanırdılar, mal-qara sürüləri vardı. Bir qismi də taxta-şalban ticarəti ilə məşğul olurdu. Geyimləri Anadolu türklərinin geyimlərinə bənzəyirdi. Yaşayış tərzləri, hətta ləhcələri də eyniydi”25.
Atatürkün atasını və babası Qızıl Hafiz Əhmədi tanıyan sabiq Aydın deputatı Tahsin San bəy və sabiq ümumi müfəttiş Tahsin Uzerden Kılıc Əlinin26 və Tahsin San bəydən Ənvər Behnan Şapolyonun27 öyrəndiyi məlumatlar da Atatürkün ata tərəfinin Anadoludan Rumelinə köçmüş yörüklərdən olduğunu göstərməkdədir.
Bundan əvvəl də söylədiyimiz kimi, Atatürkün ata tərəfi Aydın Sökedən gələrək Monastır vilayətinin Debrei-Bala sancağına bağlı olan Qocacıqa yerləşib, ancaq ailə daha sonra Selanikə köç edib. Babası Əhməd bəy və babasının qardaşı Hafiz Mehmetin daşıdığı “Qızıl” ləqəbi, yerləşdikləri nahiyənin adı olan “Qocacıq”ın da göstərdiyi kimi, Mustafa Kamalın ata tərəfdən soyu Anadolunun türkləşdirilməsində əhəmiyyətli rolu olan Qızıl Oğuz, yaxud Qoca-cıq yörükləri türkmənlərindən gəlməkdədir28.
Sofiya Universiteti professorlarından J.İvanov 1920-ci ildə Paris-də dərc olunan əsərində türklərin Makedoniyaya yerləşdirilməsi ilə bağlı aşağıdakı məlumatları verib: “Türklər XVI əsrdən etibarən, Girmən zəfərindən sonra Makedoniyaya yerləşdirilməyə başlayıblar. Şəhərlər Üsküp, Pirləpə, Köstendil, Drama bir müddət tamamilə türklərin yaşadığı şəhərlər olub. Türk ordusunun fəth etdiyi strateji nöqtələr ətrafında sürətlə türk qəsəbələri salınıb. Bunlar Anadoludan köçən türklər idi. Köç edən türklərdən ibarət yeni-yeni şəhərlər salınıb: Yenicə, Vardar… Zaman keçdikcə bu şə-hərlərdə türk əhalisi qarışıq hal almağa başlayıb. Qələbədən sonra xristian yerlilər İslam dinini qəbul ediblər, həmin fəthdən sonra köç etmiş təmiz türk topluluğu ətrafında toplanmağa başlayıblar. Şəhər-lərdən kənarda, kəndlər ətrafında da türk topluluqları formalaş-maqdaydı. Bunlar Anadoludan köçmüş böyük qruplar idi. Onlara “yörük” və “konyar” adlarının verilməsinin səbəbi isə bu köçərilərin Anadoludan, Konyadan gəlmiş olmalarıdır.
Ümumiyyətlə, yörüklər və konyarlar türklər kimi geyinən, da-nışan yerlilərə (İslamı qəbul edən xristianlara) qarışmazdılar. Bu türk köçəri camaatı üç böyük qrup halındaydı:
1. Ege dənizinin sahil bölgəsi: Rodoplardan dənizə qədər enər-di. Selanik bölgəsi daxil olmaqla buraların əhalisi tamamilə türklərdən ibarətdir.
2. Sarıgöl bölgəsi: Burada Sarıgöl (Qayalar), Cuma kimi zəngin türk qəsəbələri var. Bu bölgədəki kəndlərin sayı 130-dur.
3. Vardar bölgəsi: 240 türk qəsəbəsi və kəndi var. Ümumiyyət-lə, Vardar çayının şərq sahilləri.
Bu üç böyük köç qrupundan başqa, daha kiçik qruplar da dağınıq yerləşmişdilər”29.
Göründüyü kimi, Atatürkün babalarının Osmanlı Dövləti za-manında Anadoludan gələrək yerləşdikləri Monastır vilayətinə bağlı dörd sancaqdan biri olan “Debreyi-Bala”nın mərkəzi bu gün Qərbi Makedoniyadakı Debre şəhəridir. Atası Əli Rza Əfəndinin anadan olduğu Qocacıq nahiyəsi indi Jupa bölgəsində yenə eyni adla adlan-dırılan kənddir30. Bölgədə aparılan tədqiqatlar hazırda yaşamaqda olan Qocacıq kəndlilərinin “yörük, türkmən və oğuz olmaq” şüu-runu mühafizə etdiklərini göstərib.
Altan Araslının Üsküpdə görüşdüyü Qocacıqlı Numan Qartalın verdiyi məlumatlar bu şəkildədir: “Əli Rza Əfəndi Monastır vilayə-tinin Debreyi-Bala sancağına bağlı Qocacıqda dünyaya gəlib. Qocacıqın əhalisi tamamilə türklərdən ibarətdir. Hamısı da yörük türkmənləridir. Anadoludan gəlibdilər. Biz müsəlman oğuzların türkmən boyundanıq. Atatürkün babası İşkodyalılar ailəsindən, ata nənəsi isə Qolalar nəslindəndir. İşkodyalılar İşkodyadan Qocacıqa köç edən hücumçu türklərin adıdır. Qolalar isə “sərhəd qaziləri” mənasını daşımaqdadır. Babası Qocacıqın Daşlı məhəlləsindən, nənəsi isə Yuxarı məhəlləsindəndir. Ayişə xanım Daşlı məhəlləsinə gəlin köçüb. Qırmızı Hafiz Mehmet Əfəndi Çinarlı məhəlləsində orta məktəb müəllimliyi edirdi. Qocacıqın Daşlı məhəlləsinin üst tərəfində bir yoxuş vardı, önündə isə kiçik dərə… “Dərə məhəlləsi” də deyilirdi. Atatürkün babasının evi oradadır. Qocacıqdan birdəfəlik köç etdikdən sonra evlərini Hətəm Maliklərə satmışdılar. Malikin oğlu Xeyrəddin İzmitdə yaşayırdı”31.
Yenə də Üsküpdə yaşayan Qocacıqlılardan Murad Ağa Altan Araslıya bu məlumatları verib: “Atatürkün babasının adı Qırmızı Hafiz Əhməd Əfəndidir. Ləqəbləri belədir. Amma əsl hafiz qardaşı Mehmet Əfəndidir. Ata nənəsinin adı Ayişə xanımdır. Daha sonralar