Rəsul Kərbəlayı İsmayılın qapısında qəssablıq edirdi. Qonaq-qaranı yola salırdı. Səliqəsinə söz ola bilməzdi.
O, şişləri içəri gətirtdi. Ağ lavaşı süfrəyə düzdü. Tikələri lavaşla sivirib qablara tökdü. İşini qurtarıb çıxdı. Kimsə «bismillah» dedi. Amma hamının gözlədiyi Abbasqulu bəy süfrəyə əl uzatmadı.
– A balam, Vəli hara çıxdı?
Bir adam onu çağırmağa getdi, Vəli ilə geri qayıtdı.
Onun ağ çuxasının qızılı vəznələri işıq saçırdı. Kəmərinin, xəncərinin naxışları parlayır, ala-toran otaqda bərq vururdu. Abbasqulu bəy onun bığlarına bir də baxdı, fikrindən keçirtdi ki, hər tərəfi bir qılınc tiyəsinə oxşayır.
Vəli gəlib Abbasqulu bəyin yanında oturdu:
– Çörək yeyin, bəy.
– Biz bura Kərbəlayını görməyə gəlmişik.
– Kərbəlayı sizin gəlişinizdən çox sevinərdi, ancaq Kolanlıya gedib. Yollar qorxuludur. Əzizkənddən yuxarıda qar uçub, yolu kəsib. Odur ki, gəlib çıxmayıb.
Abbasqulu bəy tükü-tükdən seçirdi. Bu qız kimi gözəl oğlanın uydurma söz dediyini başa düşdü. Demək, Kərbəlayı gizlənib.
– Çörəyinizi yeyin, bəy.
Süfrə qarşı-qarşıya oturmuş iki dəstənin arasında boşluq sərmişdi. Ortaya çörək gələndə düşmən dəstələr yaxınlaşdı. Əllər bir süfrəyə uzandı.
Talıbov gözləyirdi ki, Abbasqulu bəy yeməyə əl vurmayacaq. Lakin elə olmadı. Abbasqulu bəy yoldaşlarına təklif elədi, özü də yeməyə başladı.
Adətən elçilikdə, qız istəyəndə söz almaq üçün yeməkdən boyun qaçırırlar. Bura isə o yer deyildi.
– Açığını danışsaq, biz siznən düşmənçilik eləməmişik. özünüz başlayıbsınız, – deyə Abbasqulu bəy üzünü Vəliyə tutdu, – Düzdürmü?
Vəli çiyinlərini çəkdi.
– Əgər düşmən ola-ola sənin qapına ayaq basıramsa, çörəyini kəsirəmsə, bu o deməkdi ki, biz dostlaşa bilərik.
Abbasqulu bəyin sözlərinə doğru-dürüst cavabı təkcə Kərbəlayı İsmayıl verə bilərdi. Heç kim artıq-əskik danışmaq istəmirdi. Vəli tikəsini udub bığlarını sildi, üzünü ona çevirdi:
– Bu, tayfa düşmənçiliyi deyil, bəy, iki adamla ədavətimiz olsaydı, haqq-hesabını çəkə bilərdik.
– Biz namus davasına qalxmışıq, – deyə qoça bir kişi başı əsə-əsə sözə qarışdı. – Deyir arvadları kolxoz eləyib bir dama doldurursunuz, bəy!
– Belə çıxır ki, namuslu-qeyrətli kişi tək sizsiniz, hamı namus-arı itirib.
Abbasqulu bəy daha ağır cavab verərdi, ancaq özünü saxlamalı, səbirli olmalı, yeri gəlsə belə, ağır sözlərə dözməli idi.
– Hirslənmə, boy, doğru söz acı olur.
– Bizim namusumuz da, qeyrətimiz də hamıya bəllidir.
– Qarabağlar camaatını da tanıyırlar… Biz kolxoz olmaq istəmirik. Arvadları, qızları bir yorğanın altına doldurmayacağıq. Kişi kimi yaşamışıq, kişi kimi də öləcəyik .
Vəli qocanı sakitləşdirmək istədi, mümkün olmadı.
Abbasqulu bəy süfrədən qalxdı, Xəlil onun arxasında dayanmışdı. Başlarını dik tutmuşdular. Elə bil meydan oxuyurdular. Talıbov işin bu pilləyə minməsindən narahat olmuşdu.
Vəli Abbasqulu bəylə üz-üzə dayandı, mehribanlıqla dedi:
– Oturun, çörəyinizi yeyin.
– Doyduq.
Bu ikimənalı söz Vəlini sındırdı:
– hər şeyi ürəyinizə salmayın, Kərbəlayı qayıdanda onun tənbehini eləyər.
– Nökər ağanın ağzına baxar. Biz atlanırıq.
– Kərbəlayı bilsə ki, sizi belə yola salmışıq, dərimizə saman təpər.
Abbasqulu bəy onun qolundan tutub camaatdan bir-iki addım araladı:
– Hörmət eləmək istəyirsənsə, Kərbəlayının yerini de. Onu görməmiş qayıdası deyiləm.
Vəli üzüyumşaqlıq edib Kolanlıda olduğunu dedi. And içdi ki, yolları qar tutub. Getmək çətindi. O, ürəyində dolandırdığı sualın yeri olduğunu görüb dedi:
– Silahsız gəlibsiniz?
– Bəli. Dost kimi gəlmişik, düşmən kimi yox.
O, evə getdi, tez də qayıtdı. Gətirdiyi tüfəngi Abbasqulu bəyə uzatdı.
– Öz beşatılanımdı, götürün, lazım olar. Qış vaxtı dağ-daşdan, meşələrdən keçəcəksiniz. Yollar çox qorxuludu, qurd-quş çoxdu.
Abbasqulu bəy kövrəldi, Əlini qaldırıb Vəlinin çiyninə vurdu.
Məclisdə səsini kəsməyən qoça indi də söz atdı:
– Zəmanəyə bax də. Abbasqulu bəy də silahsız gəzərmiş, onun da tüfəngini əlindən alarmışlar.
Bu söz onu ayıltdı. Dişlərini bir-birinə elə sıxdı ki, elə bil sifətinin əzalarını qırmaq istəyirdi. O, bununla ürəyinə yol tapmış zəifliyi, heç kimin hiss etmədiyi kövrəkliyi qovmaq istəyirdi.
– Hamınız silahsız gəzəcəksiniz, – bu sözləri Talıbov dedi. – Bir şeyin ki, sənə xeyri yoxdur, nəyinə gərəkdi!.. Kəndlisən – xışın sapından yapış. Fəhləsən – çəkicdən.
– Ümid ol, bala, tez görərsən. Papağı yerə qoyarıq, tüfəngi yox!
Abbasqulu bəy əlini Vəlinin tüfənginin lüləsində gəzdirdi. Sanki tüfəngi deyil, onun başını sığallayırdı.
Özünü ələ alandan sonra dönüb kölgəsinin dalınca atının yanına getdi. Onun üstü çəkic-oraq düyməli şinelini gətirdilər. Tez də dikəldi, yerini rahatladı, yüyəni yığışdırdı. Yenə də dönüb həmişəki, hamının tanıdığı igid, qəhrəman cüssəli Abbasqulu bəy oldu. At altında oynayırdı. Götürülmək, baş alıb onu aparmaq üçün eşinirdi.
– Sağ ol, Vəli, biz Kolanlıya getdik.
– Yaxşı yol!
Onlar birmərtəbəli evlərin arasından keçən qarlı küçə ilə gedib kənddən çıxdılar. Abbasqulu bəyin kəhəri yoldaşlarının atlarından xeyli qabaqda süzürdü.
Kərbəlayı İsmayılla Qəmlo Kolanlı kəndinə kəsə yolla gedirdilər. Qalın Xosrov meşəsini keçib gədiyi aşmışdılar. Gün əyilib dağların üstündə, seyrək buludların arasında saçaqsız ay kimi görünəndə kəndə çatdılar. Yolda məsləhətləşmişdilər ki, dustaq saxladıqları adamları dindirsinlər, saf-çürük etsinlər.
Kəndin ortasında, su dəyirmanının yanında,