Mən frençimi və köynəyimi çıxartdım və tasdakı soyuq su ilə yuyundum. Dəsmal ilə bədənimi sürtə-sürtə ətrafa boylanırdım, həm pəncərəyə və həm də yatağında gözüyumulu uzanmış Rinaldiyə baxırdım. O, qəşəng idi, mənimlə yaşıd idi, özü də Amalfidən idi. O, öz cərrah işini sevirdi və biz yaxın dost idik. Mənim nəzərlərimi hiss edərək gözlərini açdı.
– Pulunuz var?
– Var.
– Mənə əlli lirə borc verin.
Mən əllərimi silib divardan asılmış frençimin qoltuq cibindən pul kisəsini çıxartdım. Rinaldi pulu alıb bükdü, yatağından durmadan şalvarının cibinə soxdu. O gülümsündü.
– Mən miss Barkliyə pullu adam təsiri bağışlamalıyam. Siz mənim əziz sadiq dostum və maliyyə himayəçimsiz.
– Ay sizi, – dedim.
Axşam zabitlər yeməkxanasında mən keşişlə yanaşı oturmuşdum, Abrutssıya getməməyim onu bərk məyus etdi və gözləmədiyim halda o, bundan incidi. O mənim barəmdə atasına yazıbmış, onlar da mənim gəlişimə hazırlıq görübmüşlər. Bu barədə ondan çox özüm təəssüf edirdim, amma heç özüm də bilmirəm niyə getmədim. Mən ona izah etməyə çalışdım ki, onlara getməyi çox arzu edirdim, amma ortaya o qədər iş çıxdı ki, mümkün olmadı, nəhayət, o, başa düşdü və inandı ki, mən doğrudan da onlara getmək istəmişəm və sonra hər şey, demək olar, düzəldi. Mən çoxlu şərab, sonra da streqa ilə qəhvə içdim və xumarlanaraq danışmağa başladım ki, nəyə görə adam istədiyinə nail olmur; heç vaxt nail olmur.
Başqaları səs salıb mübahisəyə girişincə biz söhbət etdik. Mən Abrutssıya getmək istəyirdim. Lakin getmədim, o yerlərdə yollar buz bağlayır və dəmir kimi bərkiyir, soyuqlar düşəndə hava aydın və rütubətsiz olur, yerə düşmüş quru qar ətrafa səpələnir, qarın üstündə dovşan izləri qalır, kəndlilər rast gələrkən papaqlarını çıxarır və səni «don» deyə çağırırlar və orada yaxşı ov olur. Mən bu yerlərə getmədim, getdiyim yer-lərdə isə boğanaq kafelər var idi, gecələr otaq adamın başına fırlanırdı, otağın dayanması üçün divara baxmalı olurdun, ge-cələr sərxoş halda yatağa girirsən, həm də bilirsən ki, bundan başqa daha heç bir şey yoxdur, sonradan ayılanda isə yanında yatanın kim olduğunu bilməməyin sənə elə qəribə gəlir ki, eyş-işrət içində dünya sənə xəyali görünür və səni elə bərk həyə-cana salır ki, gecə vaxtı bilmədən və düşünmədən qəti əmin olursan ki, hər şeyi indidən başlamaq lazımdır. Bu vaxt birdən dərin düşüncələrə qapılır və yuxuya gedirsən, bəzən səhər oyanıb görürsən ki, nə vardısa, artıq yoxdur, özü də bu çox kobud şəkildə, açıq və aydın nəzərə çarpır, bəzən də haqq üstündə mübahisə olur. Bəzən hər halda hələ yaxşı keçir, isti olur, uzanıb xumarlanırsan, səhər yeməyi və nahar da olur. Bə-zən heç xoş bir şey olmur və tezliklə küçəyə çıxmağına sevinir-sən, lakin ertəsi gün yenə də eyni şey təkrar edilir, o biri gecə də həmçinin. Mən çalışırdım ki, gecələr haqqında və həmçinin gündüz ilə gecənin fərqindən danışım, həm də soyuq və aydın gündüzdən gecənin nə üçün yaxşı olduğunu söyləyim, lakin indi danışa bilmədiyim kimi, mən bunu o vaxt da danışa bilmədim. Əgər siz də belə şeylər görmüsüzsə, onda başa düşərsiz. O belə şeylər görməsə də, başa düşdü ki, mən doğrudan da Abrutssıya getmək istəmişəm, amma getməmişəm, bir çox cəhətdən bir-birimizə oxşasaq da və tamam başqa-başqa adamlar olsaq da, biz dost olaraq qaldıq. O, həmişə mənim bilmədiyim şeyləri bilərdi və bildikdən sonra həmişə unutmağa hazır idi. Mən bunu ancaq sonralar başa düşdüm, o vaxtlar isə başa düşmürdüm. Biz hələ də yeməkxanada oturmuşduq. Hamı yeyib qurtarmışdı, ancaq mübahisə etməkdə idilər. Keşişlə mən susurduq, bu vaxt kapitan çığırdı:
– Keşiş darıxır. Keşiş qızsız darıxır.
– Mən darıxmıram, – keşiş söylədi.
– Keşiş darıxır. Keşiş istəyir ki, müharibəni avstriyalılar udsunlar, – kapitan dedi. Qalan adamlar susurdular. Keşiş başını tərpətdi.
– Yox, – dedi.
– Keşiş istəmir ki, biz hücuma keçək. Doğrudanmı siz istəmirsiz ki, biz hücuma keçək?
– Yox. Madam ki, müharibə gedir, məncə biz hücuma keçməliyik.
– Hücuma keçməliyik. Hücuma keçəcəyik.
Keşiş başı ilə təsdiq etdi.
– Əl çəkin ondan, – mayor dilləndi. – O, yaxşı oğlandır.
– Hər halda o, burada heç bir şey edə bilməz, – kapitan cavab verdi. Biz hamımız qalxıb stolun arxasından çıxdıq.
DÖRDÜNCÜ FƏSİL
Səhər məni qonşu bağdakı batareya səsi oyatdı və gördüm ki, pəncərəyə gün düşüb, yatağımdan qalxdım. Pəncərəyə yanaşıb bayıra boylandım. Cığırlardakı çınqıllar yaş idi və otlar şehdən islanmışdı. Batareya iki yaylım atəşi açdı və hər dəfə də partlayış olurmuş kimi hava titrədi, bunun təsirindən pəncərə şüşələri cingildədi, mənim də pijamamın ətəkləri yelləndi. Toplar görünmürdü, mərmilər isə ehtimal ki, lap başımızın üstündən ötüb keçirdi. Batareyanın lap yaxında olması pis təsir bağışlayırdı, lakin özümüzə təskinlik verirdik ki, bu toplar ən ağır toplar deyil. Pəncərəyə baxanda, yola çıxan yük maşınının gurultusunu eşitdim. Geyinib aşağı düşdüm və mətbəxdə qəhvə içib qaraja getdim.
Uzun talvarın altında sıra ilə on maşın düzülmüşdü. Bunlar nəhəng kuzovlu kəsikburun sanitar avtomobilləri idi, mebeldaşıyan furqonlar kimi boz rənglənmişdi. Mexaniklər həyətdə dayanan belə bir maşınla əlləşirdilər. Daha üç maşın dağlarda, sarğı məntəqələrində idi.
– Bu batareya atəş altında olurmu? – Mən mexaniklərin birindən soruşdum.
– Yox, signor tenente7. Onun qabağını təpə saxlayır.
– İşləriniz necədir?
– Pis deyil. Bu maşın heç bir şeyə yaramır, qalanları isə saz-dır, – O, işini saxlayıb gülümsündü. – Siz məzuniyyətdə idiniz?
– Bəli.
O, əlini sviterinə sürtüb dodaqaltı güldü.
– Vaxtınız yaxşı keçdi?
Onun yoldaşları da gülümsəyirdilər,
– Pis olmadı, – dedim. – Bu maşına nə olub?
– Heç bir şeyə yaramır. Gah orası xarab olur, gah burası.
– İndi nə olub?
– Porşen halqalarını dəyişmək lazımdır.
Motor açıldığından və hissələr ayaqyerinə yığıldığından maşın soyulmuş və korlanmış kimi görünürdü, mən onları maşının yanında qoydum, talvarın altına keçib bütün maşınları bir-bir nəzərdən keçirdim. Maşınlar nisbətən təmiz idi, bəziləri lap təzəcə yuyulmuşdu, o biriləri isə azca tozlu idi. Mən şinləri diqqətlə nəzərdən keçirib daşa