Əslində Afrikada da quldarlıq sistemi var idi və avropalılar bunu özlərinə haqq qazandırmaq üçün istifadə etdilər. Afrikadakı qulların həyat şəraiti daha ağır olsa da, Amerikadakılardan daha çox haqqa sahib idilər. Amerikadakı quldarlıq iki səbəbə görə tarixdəki ən qəddar quldarlıq sistemidir. İlkin olaraq Amerikadakı quldarlıq sistemi sərhədsiz bir qazanc məqsədilə qurulmuşdu. Həmçinin ağları ağa, qaraları isə qul olaraq görən irqçi bir nifrətdən qaynaqlanırdı. Bu səbəbdən Amerikadakı quldarlıq sistemində qullarla insan kimi davranılmırdı.
Bu qeyri-insani rəftar Afrikada başlamışdı. Əsir alınan qullar bir-birilərinə zəncirlərlə bağlanaraq sahilə doğru kilometrlərlə getməyə məcbur edilirdilər. Hər beş əsir quldən ikisi bu yürüş zamanı ölürdü. Sağ qalanlar isə çatdırılacaqları yerə aparılmaq üçün hərracda satılanadək qəfəsdə saxlanılırdılar.
Sonra qul gəmilərinin göyərtələrinə yüklənirdilər. Tabutdan çox da böyük olmayan qaranlıq bölmələrdə bir-birlərinə zəncirlənirdilər. Bəziləri bu pis şəraitdə havasızlıqdan ölürdü, bəziləri isə bu zülmdən qurtulmaq üçün özünü dənizə atırdı. Gəmilərdə okeanın o tayına göndərilən afrikalıların üçdə birinin yolda öldüyü güman edilir. Fəqət qul ticarəti sərfəli iş idi və tacirlər qaraları balıq kimi anbarlarda toplamaqda davam edirdilər.
Əvvəllər ən böyük qul taciri hollandlar idi. Sonradan isə bu ticarəti ingilislər öz boyunlarına götürdü. Yeni İngiltərədəki bəzi amerikalılar da bu ticarətə qoşuldu. 1637-ci ildə ilk Amerikan qul gəmisi Massaçusetsdən yola düşdü. Gəminin anbarları təxminən yarım metr genişliyində və iki metr uzunluğunda dəmir qəfəslərə bölünmüşdü.
1800-cü ilə qədər 10-15 milyona qədər afrikalı Amerikaya gətirilmişdi. Bizim müasir mədəniyyətin başlanğıcı saydığımız bir dövrdə Afrika təxminən 50 milyon insanını quldarlıq yolu ilə itirdi.
Quldarlıq Amerikan koloniyalarında Ceymstaundakı mühacirlərin ümidsiz işçi axtarışları ilə başladı. Hindulardan istifadə edə bilmədilər və ağları da qulləşdirmək çətin olacaqdı. Fəqət gözünü qazanc ehtirası bürümüş insan tacirləri sayəsində artıqlaması ilə qara mövcud idi. Tutulduqdan sonra gördükləri dəhşətli rəftar afrikalıları olduqca çarəsiz vəziyyətə saldı. Bütün bunlar afrikalıların kölələşdirilməsinə yol açdı.
Qorxu və İrqçilik
Görəsən Amerikadakı bütün qaralar qul idi? Bəlkə də ağ mühacirlər bəzi qaraları qul yox, xidmətçi kimi qəbul etmişdilər. Çünki ağ nökərlər3 də var idi. Bəs onlarla qaralara nisbətdə daha fərqli rəftar edirdilər?
Virciniyada baş vermiş bir hadisə ağ və qaralara olan rəftarın çox fərqli olduğunu göstərir. 1640-cı ildə altı ağ və bir qara xidmətçi qaçmağa cəhd etdi, amma tutuldular. Emanuel adlı qara məhkəmə qərarı ilə otuz dəfə qamçılandı. Həmçinin bir yanağı közərmiş dəmirlə damğalandı, ayaqları qandallı vəziyyətdə bir ildən çox işləmək cəzası verildi. Tutulan ağların cəzaları isə çox daha yüngül idi.
Bu qeyri-bərabər rəftar irqçilik idi, hərəkətlərdə və duyğularda özünü göstərirdi. Ağlar özlərini qaralardan üstün görür və onları alçaldırdılar. Qaralara bir-birinə etdiklərindən daha çox sərt və zalımcasına münasibət göstərirdilər. Bəs bu irqçilik “təbii” idi? Ağlar qeyri-ixtiyari olaraqmı qaraları sevmir və onlara pis rəftar edirdilər? Ya da irqçilik əslində aradan götürülməsi mümkün olan müəyyən şəraitin nəticəsi idi?
Bu sualları cavablandırmağın bir yolu Amerika koloniyalarında yaşayan bəzi ağların qaralara bərabər gözlə baxıb-baxmadığını öyrənməkdir və sübutlar bunun baş verdiyini göstərir. Ağlar və qaralar düşmən olaraq gördükləri eyni ağaya sahib olduqları və eyni problemlərlə qarşılaşdıqları zaman bir-birləri ilə bərabər rəftar edirdilər.
Quldarlığın Amerika koloniyalarında təşəkkül tapmasını izah etmək üçün “təbii” irqçilikdən danışmağa ehtiyac yoxdur. İşçi qüvvəsinə olan tələbat bunu izah etmək üçün tutarlı bir səbəbdir. Koloniyalara gələn ağların sayı tarladakı işçi ehtiyacını qarşılamaq üçün kifayət etmirdi və buna görə də mühacirlər bu ehtiyacı qarşılamaq üçün quldarlığa yönəldi. İşçiyə tələbat artmaqda idi. 1700-cü ildə Virciniya əhalisinin on ikidə birini qullar təşkil edirdi, 1763-cü ildə qullarin sayı 170 000-ə, yəni əhalinin yarısına bərabər oldu.
Başlanğıcdan etibarən qara qadın və kişilər kölələşdirilməyə müqavimət göstərdilər. Müqavimətləri ilə – bəlkə yalnız özlərinə və bacı-qardaşlarına olsa da – bir insan olaraq şərəfli olduqlarını göstərdilər. Əksər vaxtlarda işi yavaşlatmaq və gizlicə ağların mülklərinə zərər vermək kimi müəyyənləşdirilməsi və cəzalandırılması çətin metodlara baş vururdular. Bir müqavimət şəkli də qaçmaq idi. Afrikadan təzə gələn və hələ öz kəndlərindəki həyatı saxlamağa çalışan qullar toplucaqaçaraq vəhşi təbiətdə kiçik icmalar4 qurmağa səy göstərirdilər. Amerikada doğulub kölələşdirilənlər isə daha çox tək qaçıb azadlıqlarına qovuşmağa üstünlük verirdilər.
Qaçaq qullar cəza və ölümlə qarşılaşacaqlarını bilirdilər. Qaçış planını hazırlayarkən belə tutulsalar, çox dəhşətli şəkildə cəzalandırılırdılar. Qullar yandırılır, şikəst edilir və öldürülürdülər. Ağlar digər qulların qiyamını əngəlləmək üçün sərt cəzaların labüd olduğuna inanırdılar.
Ağ mühacirlər qaraların mütəşəkkil üsyanından qorxurdular. Qul üsyanlarına olan qorxu böyük plantasiya həyatının bir reallığı idi. 1736-ci ildə Vilyam Berd adında bir virciniyalı plantator belə yazırdı: “Bədbəxt taleli” cəsur bir qul lideri qiyam etdikdə “çaylarımızı qanla rəngləndirəcək” bir müharibə başlada bilər.”
Çox olmasa da buna bənzər qiyamlar da baş verdi və bunlar plantatorların qorxusunu həmişə canlı saxladı. 1720-ci ildə Cənubi Karolinadakı bir ağ mühacir əvvəlcədən qarşısı alınan planlanmış bir üsyanla bağlı Londona bunları yazırdı:
“… Sizə bildirmək istəyirəm ki, bu yaxınlarda zəncilərin bütün ağları yox etmək və Çarles Tauna ələ keçirməyə yönəlmiş vəhşi çıxışları ilə qarşılaşdıq… Lakin Tanrıya şükürlər olsun ki, bundan xəbərdar olduq və əksəriyyətini həbs etdik, bəzilərini yandırdıq, bəzilərini asdıq və bəzilərini sürgünə göndərdik…”
On, ya da daha çox sayda qaranın birləşərək qiyam qaldırdığı və ya üsyana hazırlandığı 250-ə yaxın hadisə məlumdur. Ancaq üsyanlarda yalnız qullar iştirak etmirdi. Qulların üsyanına bəzən ağlar da dəstək verirdi. 1663-cü il kimi olduqca erkən bir tarixdə Virciniyadakı nökər və qara qullar azadlıqlarına qovuşmaq üçün gizlicə birləşərək üsyana hazırlaşarkən xəyanətə uğradılar və əksəri edam olundu.
1741-ci ildə Nyu-Yorkda on min nökər və iki min qara qul var idi. Sərt qış şəraitinin hər iki irqin yoxsullarına səfalət gətirdiyi bir dövrdə əsrarəngiz yanğınlar