– İki il nədir ki… Gözünü açıb-yumunca ötüb-keçəcək.
Vazelin Ehsan dedi:
– Orası elədir. Ancaq mən yaşda adama həbsxanada oturmaq yaraşar?.. Yenə yaxşıdır ki, iki illə yaxamı qurtardım. Mən vətən qarşısında öz payıma düşən borcumu yerinə yetirdim… Yaşasın vətən!
BİR QƏZET NECƏ BAĞLANDI
Bizim ölkədə… (Xeyr, belə başlanğıc olmaz…)
Ölkəmizdə…(Bu da olmadı. Belə başlanan yazıların axırı yaxşı olmaz və müəllifinə uğursuzluq gətirər…)
Bizdə… (Bu "biz…" kəlməsinin yaxasından əl çək, başına söz qəhət olub, nədir? Nə yazmaq fikrindəsənsə, birbaşa mətləb üstünə keç…)
Türkiyədə… (Ay qardaş, ehtiyatlı ol, ehtiyatlı!..)
Bir qəzetçinin xatirəsini yazmağa hazırlaşıram, amma mətləb üstünə heç cür gələ bilmirəm.
Bir zamanlar… (Bax belə!.. Ömrün vəfa etsə, yazmağı öyrənə biləcəksən…) Bəli, bir zaman işlədiyim qəzet bağlanmışdı. (Afərin! "Bağlanmışdı" desən, onun kim tərəfindən bağlandığı bilinməz və bu hadisə "səbəbkarı bilinməyən" hadisələr siyahısına salınar və unudulub gedər.)
Həmin qəzet bir yanlışlıq üzündən bağlanmışdı. Bu isə bizim tariximizdə mühüm yer tutacaq qədər əhəmiyyətlidir. Ona görə bu əhvalatı sizə danışmaq istəyirəm. Cümhuriyyət qurulduqdan sonra5 qəzetlərimizdə getmiş və mətbuat tarixinə düşmüş iki mühüm səhvi, yəqin, siz də eşitmisiniz. Səhvlərdən biri budur: qəzetlərin birində birinci səhifədə iki şəkil dərc edilir. Şəklin birində sərgidə mükafatlanan inəklərin, o birində isə Avropa səyahətinə çıxan böyük adamlarımızdan bir qrupunun şəkli varmış. Bunların altındakı yazılar isə tərs gedir. Təyyarə qabağında dayanmış heyətin şəklinin altında belə bir yazı olur: “Sərgidə çox süd verən cins inəklərin sahibləri mükafatlandırılmışdır. Yuxarıdakı şəkildə siz mükafat alan yerli və cins inəklərdən bir neçəsini görürsünüz…”
İnəklərin şəklinin altında isə: “Tədqiqat üçün Avropa səyahətinə çıxan heyətimiz…” sözləri gedir. Qəzetlərimizdə buna oxşar səhvlər tez-tez olsa da, inəklərlə dövlət adamlarının bir-biri ilə dolaşıq salınması hadisəsi bir dəfə baş vermişdi.
Mənim sizə danışacağım əhvalatda isə heç bir inək söhbəti olmayacaq. Qəzetçilik işində buraxdığım ilk xəta o qədər də əhəmiyyətli deyildi. İşə yeni başlamış hər həvəskar gənc kimi mən də: “Hər nə iş olsa, bacararam”, – deyə ortaya atılırdım.
Bir axşam qəzetin hazırda deputat olan redaktoru məni çağırdı:
– Mən bu axşam bir konsertə dəvət edilmişəm, – dedi. – Amma gedə bilməyəcəyəm. Konsert haqda bir məqalə yazmaq lazımdır. “Hər şeyi bacararam” deyib durursan. Konsert haqqında yaxşı bir məqalə yaza bilərsənmi?
Burda yadıma bir şey düşdü: bir dəfə kənddə bir ağa muzdurunu çağırıb: “Bizim uşağa baxa bilərsənmi?” – deyə soruşanda muzdur: “Əlbəttə, lap anasını da ağladaram!” – deyir. Mən də özümü həmin muzdur kimi apardım.
“Do” səsi ilə “Si”ni və musiqi alətlərini bir-birindən ayırd edə bilməsəm də: “Konsert haqda məqalə yazmağa nə var ki…” – deyə fikirləşdim. Mən məqaləni konsertə getdikdən sonra yazacağımı düşünürdüm. Sən demə, məqalə oraya gedilmədən yazılmalı imiş. Çünki mən redaksiyada gecələr işləyirdim və konsert vaxtı iş başında olmalı idim. (Ozamankı qəzetlərdə yazı yazmağı bacaran on beşdən artıq adam olmazdı. İndiki qəzetlərdə isə təkcə idman şöbəsində bu qədər adam çalışır.)
Redaktor proqramı mənə uzatdı və:
– Buna bax və bir şey yazıb ver, – dedi.
İşin təhərindən başa düşdüm ki, konserti, hər halda, tərifləmək lazımdır. Mən proqramı bir neçə dəfə oxudum. Heç bilmədiyim Çin dilindəki bir yazını bu qədər oxusaydım, bir şey əzbərləyə bilərdim. Amma bu proqramdakı yazılardan heç bir şey başa düşə bilmirdim. Ariya6, tenor7, solo, Çaykovski və daha nə bilim nələr.
“Ya Allah, bismillah…” – deyib yazmağa başladım: “Konsert fövqəladə dərəcədə parlaq keçmişdir. Elə parlaq ki, onu dillə tərif etmək mümkün deyil… Belə ilahi bir musiqi olarmı? Pianoda çalan qadın necə xariqələr yaradırdı. Bax pianonu belə çalarlar. Musiqi ruhun qidasıdır, – deyərdilər, mən buna inanmazdım. Amma dünən gecəki konsertdə ruhum qidalananda bu sözün doğruluğuna inandım. Dinləyicilər məst olmuşdular. O nə ariya idi, Allah, mən hələ bu günə qədər belə bir ifa eşitməmişdim… Bravo! Ancaq bircə piano mənə bir az akkordsuz kimi göründü”.
Ozamankı qəzetlərdə xarici hadisələrə indiki qədər yer verilməzdi. Çünki Amerika ilə indiki qədər cici-bacı olmadığımız üçün bu qədər çox xəbər qaynağımız da yox idi. Daxili məsələlərdə də avam camaat ürkməsin deyə qəzetlərdə konsert və məruzələr haqqında xəbərlərə daha çox yer verilərdi. Mənim konsert haqqındakı məqaləmə də qəzetimizdə geniş yer verilmişdi. Bu məqalə mənim qəzetçilik həyatımda ilk “müvəffəqiyyət”im idi. Qəzetimiz həmin konsert haqqında məqalə buraxmaqla eyni zamanda başqa qəzetlərin hamısını geridə qoymuşdu. Başqa qəzetlərin birinci səhifəsində həmin konsertin təxirə salınması haqda qısaca bir xəbər dərc edilmişdi. Mən isə baş tutmamış bir konsert haqqında rəy yazan ilk müxbir olmuşdum.
Həmin qəzetdəki daha bir parlaq “qələbə” sayəsində mən işsiz qaldım. Bu əhvalat isə belə baş vermişdi: əcnəbi ölkənin nümayəndə heyəti təyyarə ilə İstanbula gələcəkdi. Qəzetimizin redaktoru mənə adamları təyyarə meydanında qarşılayıb onlardan müsahibə almaq tapşırığını vermişdi. Üstəlik də:
– Bax keçən səfərki kimi olmasın, – demişdi. – Adamların söyləmədikləri sözləri yazdın, biabır olduq.
Keçən səfərki biabırçılığın günahı məndə deyildi. Çünki onda ölkəmizə gələn beş nəfər əcnəbinin heç biri türkcə bilmirdi. Ona görə mən də onların dilindən bəzi sözləri uydurmuşdum. (Ozamankı qəzetlərdə "uiy"8 deyən fransızca, "yes" deyən ingiliscə bilən hesab edilərdi!) Mən o beşnəfərlik qonaqlardan guya: “Ölkəmiz xoşunuza gəldimi?” – deyə soruşmuşdum. Onlar da mənə guya cavab vermişdilər ki: “Ölkəniz çox inkişaf etmişdir. Daha öncəki səfərimizdə bu yeniliklər yox idi. Bu qədər qısa bir vaxt ərzində belə böyük müvəffəqiyyətinizi görəndə heyran olduq. Möcüzə yaratmısınız”.
Bu yazıda mən bircə səhv buraxmışdım. Sən demə, onlar ölkəmizə birinci dəfə gəliblərmiş.
Sonra mən həmin heyətdən guya: “Ölkəmizdə nələri bəyəndiniz?” – deyə soruşmuşam. Onlar da mənə: “Doğramacınızı, basdırma yumurtanızı, sucuğunuzu, bir də ən çox turşu-xiyarınızı