Kataloniyanı Xatırlarkən. Джордж Оруэлл

Mübarizə nəticəsində sonda silahları ala bildilər. Əgər fəhlələr gözlənilmədən, həm də müəyyən qədər müstəqil hərəkət etməsəydilər, çox ehtimal ki, Franko heç bir müqavimətlə üzləşməyəcəkdi. Əlbəttə, bunu qəti şəkildə iddia etmək doğru olmazdı, lakin belə imkanın mövcudluğu da diqqətdən qaçırılmamalıdır. Hökumət hazırlanan qiyam haqda çoxdan məlumatlı olsa da, qarşısını almaq üçün heç nə etmədi. Yaxud demək olar ki, heç nə etmədi. Qiyam başlananda isə özünü o dərəcədə zəif və inamsız göstərdi ki, bir gün ərzində İspaniyada üç baş nazir dəyişildi. Vəziyyəti xilas edəcək yeganə addım – fəhlələrə silah paylanması çox həvəssiz və yalnız kütlələrin təzyiqi ilə həyata keçirildi. Nəhayət, silah verildi. İspaniyanın şərqində hökumətə sadiq qalan bəzi hərbi hissələrin (jandarmeriya) yardımı və fəhlə sinfinin səyləri nəticəsində faşistlər darmadağın edildi. Belə cəsarəti yalnız inqilabi mübarizəyə qalxan, sadəcə status-kvonun saxlanması deyil, daha böyük amal uğrunda çarpışdığının fərqində olan xalq göstərə bilərdi. Yalnız bir gün ərzində küçə döyüşlərində üç min nəfər həlak olmuşdu. Əllərində sadəcə dinamit şaşkaları tutmuş kişilər və qadınlar meydanlara axışıb yaxşı təlim görmüş, pulemyotlarla silahlanmış əsgərlərin qoruduqları binaları ələ keçirirdilər. Saatda yüz kilometr sürətlə şığıyan taksilər hərəkətlərini bir an da ləngitmədən faşistlərin strateji məntəqələrdə qurduqları pulemyot yuvalarını məhv edirdilər. Hətta müqavimətin əsas özəyi olan anarxist və sosialistlərin hələ kəndlilərin torpaqları tutmaları və özünüidarə şuraları yaratmaları haqda heç nə bilmədikləri məqamda da mübarizənin məqsədini kapitalist demokratiyasının qorunub saxlanmasında gördüklərini demək olmazdı. Bu demokratiya, ilk növbədə anarxistlərin nəzərində kütlələrin başını qatmaq üçün mərkəzləşdirilmiş yalan maşınından başqa bir şey deyildi.

      Bu arada fəhlələr silah almışdılar və onu əldən buraxmaq istəmirdilər. (Bir il sonra Kataloniyadakı anarxist-sindikalistlərin əlində 30 min tüfəng olduğu aşkara çıxmışdı). Bir çox yerlərdə kəndlilər faşistpərəst mövqe tutan mülkədarların torpaqlarını əllərindən almışdılar.. Sənaye və nəqliyyatın kollektivləşdirilməsi ilə yanaşı fəhlə hakimiyyətinin ilkin orqanlarının yaradılmasına səy göstərilirdi. Yerli komitələr qurulur, fəhlə patrulları köhnə burjua polisini əvəz edir, həmkarlar təşkilatları fəhlələrdən ibarət könüllü dəstələr formalaşdırırdı. Əlbəttə, bu proses hər yerdə eyni şəkildə getmirdi. Hakimiyyətə nəzarət Kataloniyada ölkənin başqa rayonları ilə müqayisədə daha geniş yayılmışdı. Yerli hakimiyyət orqanlarının heç bir dəyişikliyə uğramadan fəaliyyətlərini sürdürdükləri rayonlar da vardı. Başqa ərazilərdə yerli hakimiyyət inqilab komitələri ilə birgə fəaliyyət göstərirdi. Üçüncü qisim yerlərdə müxtəlif anarxist kommunaları qurulmuşdu. Onlardan bəziləri bir ilə qədər fəaliyyət göstərmiş, yalnız bundan sonra hökumətin səyi ilə qovulmuşdular. Kataloniyada hakimiyyət bir neçə ay ərzində sənayenin əsas sahələrinə tam nəzarət edən anarxo-sindikalistlərin əlində olmuşdu. Beləliklə, İspaniyada baş verənlər vətəndaş müharibəsi alovu deyil, inqilabın başlanğıcı idi. Antifaşist mətbuat İspaniya hüdudlarından kənarda məhz bu faktı hər vasitə ilə gizlətməyə çalışırdı. Ölkədəki vəziyyət faşizmin “demokratiyaya qarşı mübarizəsi” kimi təsvir olunurdu. Hadisələrin inqilabi mahiyyəti məhasrətlə ört-basdır edilirdi. Mətbuatın daha çox mərkəzləşdiyi, ictimai fikri aldatmağın isə başqa yerlərlə müqayisədə daha asan olduğu İngiltərədə ispan müharibəsinin yalnız iki versiyası mövcud idi. Sağlar xristian vətənpərvərlə qaniçən bolşeviklərin, sollar isə hərbi qiyamı yatıran centlmen-respublikaçıların mübarizəsi haqqında məlumat yayırdılar. Nəticədə hadisələrin əsl mahiyyətini pərdələmək mümkün olmuşdu.

      Bəs bunun səbəbi nə idi? İlk növbədə faşistyönlü mətbuatın respublikaçıların vəhşiliyi haqda vicdansız yalanlarından başlayaq. İspaniyanın artıq “qırmızı ölkə” olduğunu inkar edən xoşniyyətli təblğatçılar, şübhəsiz, bu yolla hökümətin yardımına tələsirdilər. Lakin əsas səbəb başqa idi. Bütün ölkələrdə mövcud olan kiçik inqilabi qrupları çıxmaq şərti ilə dünya İspaniya inqilabının qarşısını almaqda çox qətiyyətli idi. Ələlxüsus Sovet Rusiyasının yardımı ilə Kommunist partiyası inqilabı yatırtmaq üçün əlindən gələni edirdi. Kommunistlər inqilabın indiki mərhələsində məhvedici təsir göstrəcəyini iddia edirdilər. Ona görə də hakimiyyətin fəhlələrin deyil, burjua demokratlarının əlinə keçməsində maraqlı olduqlarını gizlətmirdilər. Kapitalist ölkələrindəki “liberalların“ da oxşar mövqe tutduqlarını şərh etməyə zərurət yoxdur. Xarici maliyyə yatırımları ispan iqtisadiyyatında çox mühüm rol oynayırdı. Məsələn, Barselonadakı nəqliyyat şirkətinə on milyon ingilis funt-sterlinqi həçmində yatırım qoyulmuşdu. Həmkarlar ittifaqları isə bütün nəqliyyat şirkətlərini müsadirə etmişdi. Kapitalist respublikasının qələbəsi xarici kapitalın xilacı demək idi. İnqilabı boğmaq zərurəti yarandığından ən asan yol onun mövcudluğunu yerli-dibli inkar etmək idi. Bu xüsusi çətinlik çəkmədən hər bir hadisənin həqiqi mahiyyətini pərdələməyə imkan verirdi. Həmkarlar ittifaqının hakimiyyəti mərkəzi hökümətə təslim etməsi istiqamətində istənilən addımı hərbi baxımdan yenidən təşkilatlanmanın zəruri tələbi kimi qiymətləndirmək olardı. Beləliklə, olduqca maraqlı mənzərə yaranmışdı. İspaniyadan kənarda çox az adam inqilab baş verdiyini anlayırdı. İspaniyanın özündə isə heç kəsin buna şübhəsi yox idi. Hətta P.S.U.C.-un kommunistlərin nəzarətində olan, müəyyən qədər antiinqilabi xətt yeridən qəzetləri də “bizim şanlı inqilabdan” yazırdılar. Elə bu arada xaricdəki kommunist mətbuatı İspaniyada inqilabın ən kiçik nişanələrinin də gözə dəyməməsi barədə cığır-bağır salır, zavodların ələ keçirilməsini, fəhlə komitələrinin yaradılmasını yerli-dibli inkar edir, ayrı-ayrı təsadüflərə isə “siyasi əhəmiyyət verməyin lüzumsuz olduğunu” göstərirdilər. “Deyli Uorker” qəzeti 6 avqust 1936-cı il sayında bildirirdi ki, yalnız “alçaq yalançılar” ispan xalqının burjua demokratiyası deyil, sosial inqilab uğrunda mübarizə apardıqlarını iddia edə bilər. Digər tərəfdən Xuan Lopezin Valensiya hökumətinin başqa bir üzvü 1937-ci ildə bəyan etmişdi ki, “ispan xalqı öz qanını demokratik respublika və kağız üzərində konstitutsiya üçün deyil, inqilab yolunda axıdır”. Beləliklə “alçaq yalançıların” bizə uğrunda mübarizəyə səslədikləri hökumətin tərkibində qaldıqları aşkara çıxırdı. Xaricdəki antifaşist qəzetlərin bəziləri yalnız faşistlərin möhkəmləndirilmiş istehkama çevirdikləri kilsələrin dağıdılması kimi miskin yalan söyləməkdən çəkinmirdilər. Əslində isə kilsələrin dağıdılması kütləvi xarakter daşıyırdı və hamıya məlum məsələ idi. Çünki ispanların təsəvvüründə kilsə də xalqa qarşı çıxan quldur dəstəsinin tərkib hissəsi idi. İspaniyada olduğum altı ay ərzində cəmisi iki salamat kilsə görə bildim. Madriddəki bir-iki protestant kilsəsini çıxmaq şərti ilə təxminən 1937-ci ilin iyul ayına kimi ümumiyyətlə heç yerdə dini ayin icra edilmirdi.

      Əslində, bu inqilabın sonu yox, başlanğıcı idi. Fəhlələr hətta hökuməti devirmək, yaxud funksiyalarına nəzarəti əllərinə almaq (ilk nöbvədə Kataloniyaya, habelə bəzi digər regionlara da aid idi) imkanlarının yarandığı yerlərdə də bunu etmirdilər. Çünki, Frankonun