“Ölülərin nəğməsi”
“Külək! Bəzən səngiyir, bəzən də daim hərəkətdədir. Külək hardansa harasa həmişə tələsir və heç vaxt bir yerdə dayanmır. Onun yol yoldaşları müxtəlif ətirlər, kəpənəklər və cırcıramalardır və bəzən də bir dəstə qaratoyuq olur. Külək çıxıb getdikdən sonra isə bağda toxunduğu hərəkət edə biləcək hər şey hələ uzun müddət də silkələnməyə davam edir”.
Bu sehrli və heyrətamiz cümləni on ildən çox yaşı olan dəftərçədə gördüm. Heç vaxt bu cümləni yazılarımda istifadə etməmişəm, lakin nəhayət ki, illər sonra bu cümlələrin vaxtının yetişdiyini düşünürəm. Bilirəm ki, bu cümlə tamamilə metafordur. Məzar daşlarına işlənən, ya da dəfn mərasimində deyilən cümlələrə bənzəyir. Külək bu cümlələrdə bir insanın həyatını təmsil edir.
“Mövcud olub heç nəyə toxunmayan heç nə yoxdur”
Həftələrdir ki, hər yeri duman kəfən kimi bürüyüb. O duman ki, kilsələrə və qalalara soxulub orada nəzərəçarpmayacaq dərəcədə rütubət yaradır. Elə bil dumandan başqa heç nə hərəkət eləmir. İndi ilin boz səhərlərin adi hal olduğu vaxtlarındayıq – 1981-də yanvarın axırı və fevralın əvvəli – demək olar ki, qışı yarılamışıq.
Bu ərəfələrdə anam qəflətən dünyasını dəyişdi. O, on il çox da yaşaya bilərdi, lakin bəlkə də on il tez də ölə bilərdi. Yanvarın 27-də onun döşəmədəki cansız bədənini çərşənbə axşamının səhəri çoxdandır yaşadığı qocalar evində tapmışdılar.
Həmin yerin necə bir yer olduğundan və onun orada necə yaşadığından xəbərim yoxdur. Onu axırıncı dəfə nə vaxt gördüyümü də xatırlamıram. O, ola bilsin ki, divandan yıxılmışdı. Bəlkə də cansız bədəni divanın qarşısındakı xalçanın üzərində yatırmış. Lakin onun evinin necə bir yer olduğundan xəbərsizəm. Amma böyük ehtimal ki, anamın divanı və xalçası var idi.
Onlar anamın cansız bədənini tapanda artıq o, soyuq və ağbəniz cansız bir varlığa çevrilmişdi. Böyük ehtimal ki, elə yanvarın 26-sı axşam ölmüşdü. Faktiki olaraq evindəki televizor sönülü olduğundan güman edilir ki, o, ya axşam verilişləri başlamadan, ya da axşam verilişləri bitdikdən sonra dünyasını dəyişmişdi. Lakin otağının işığı bütün gecə yanılı olsa da, bu, heç kəsin diqqətini o qədər də çəkməyib. Səhər onu tapdıqları zaman bir əlində sendviç, ağzında isə sendviçdən dişlədiyi loxma qalıbmış. Sendviçlə bağlı məsələ anamın ölümündən bir qədər sonra gənc tibb bacılarının məlumat sızdırmağından sonra məlum oldu. Rəhbərlik qorxmuşdu ki, əgər anamın yaxınları sendviçlə bağlı məsələni bilsələr, elə fikirləşərlər ki, qocalar evi onları ac saxlayır və xanım Brouwers-in ölüm səbəbi aclıq imiş.
Beləliklə, anamın nəvə-nəticəsinə onun ölümü haqqında danışanda onun pendirli sendviç yeyərkən dünyasını dəyişdiyini nəql edəcəyik. Lakin çörəyin ağ, ya da qara olması, ya da pendirin növü haqqında heç bir məlumatım yoxdur.
“O, kimsəsiz və tənha ölmüşdü”
Anam ərindən 17 il daha çox yaşadı. Kişinin portreti televizorun üstündə idi. Bu məlumatı əvvəl yaşadığı evdə onu arada-sırada ziyarət etdiyimdən bilirəm. O, hətta ən böyük oğlundan da çox yaşamışdı. Böyük oğlu ABŞ-da hardasa bir təyyarə qəzasında dünyasını dəyişmişdi.
Beləliklə, Brouwers ailəsində hər kəs bir-bir dünyadan köçür. Evimizi ölüm qara buludlar kimi alıb. Gərək tələsim.
Son illərdə anam arada-sırada mənə zəng edərdi. Lakin mən telefona cavab verər-verməz, “Səhv düşmüşəm” deyib dəstəyi asardı. Dünyada milyonlarla ana var, lakin onlardan sadəcə biri mənimdir. Mən onu səsindən və İndoneziya ləhcəsindən tanıyırdım. Mən onun ölüm xəbərini telefon vasitəsilə öyrəndim. Bu zəng məni dumanlı şəhərdə gəzintimdən qopardı. İndikindən altı, ya da yeddi yaş daha gənc olardım. Sevgilimin həmin vaxtlarda dediyi sözlər xatirimdədir “Bethelemdəki tövlə, Nazaretdəki ev…” Zəng çalındı, telefon idi.
Qonaq otağının pəncərəsinin qarşısında çılpaq dayanıb bir əlim telefonda, digər əlimsə penisimdə (mən penisimə Liza adını vermişdim) idi. Duman pəncərə şüşəsinin qarşısını tutsa da, görüntünü elə yaxşı bilirdim ki, uzaqdakı meşə xəttinin başlanğıcını gözlərimi zilləyərək görə bilirdim. Mən öz xəyalımda özümü o meşədə gölün kənarında təsəvvür edirdim. Düşünürdüm ki, görəsən, dünən axşam anam sonuncu dəfə maraqlı nəyə baxıb televizorda.
Anam Parkinson xəstəliyindən əziyyət çəkirdi. O, televizora baxarkən əlləri və başı əsir, ağzı açılır və dili çöldə qalırdı. Bu, çox acınacaqlı mənzərə idi. Anamı heç vaxt belə görməmişdim, çünki onu belə görmək istəmirdim. Artıq bu haqda düşünmək istəmirdim və ona görə də yazmaq qərarına gəldim. Heç nə hiss eləmirdim.
Onu sağkən maşında harasa aparmamışdım deyə indi onun ölü bədənini maşında daşımaq mənə ağır gəlirdi. Bir neçə gün sonra onun kremasiyasına da qatılmadım.
Qocalar evinin zirzəmisindəki tabutda uzanan anam ən gözəl paltarını geyinmişdi. Paltarı mənə dəqiq və detallı şəkildə izah etmişdilər, mavi və çəhrayı-bönəvşəyi rənglərin çalarlarında üzərində gülü xatırlatmayan kölgə kimi kiçik bir bej var imiş.
Tabutda anam eynək taxırmış. Mən anamı eynəklə təsəvvür edə bilmirəm, çünki mən heç vaxt onu eynəklə görməmişəm. Tabut içində əlləri sinəsi üzərində olan anam çox dinc görünür təsəvvürümdə. Bəzi ailə üzvləri onun əlində balaca qızılgül buketi tutmağını istəsə də, başqa ailə üzvləri buna razı olmamışdı. Anamın ölümü və kremasiyası günlərinin arasında rəflərimdə olduğunu düşündüyüm bir kitab axtarsam da, onu tapa bilməmişdim. Son günlərdə kitablarımı tez-tez itirməyə başlamışdım. Bu, adətən, keçmişə nifrət etməyimlə bağlı idi. Sentimental olmadığım üçün keçmişə nifrət edirdim. Axtardığım kitab Leonard Roggeveenin “Danny goes on a trip”1 adlı əsəri idi.
Mən anamı mənə verdiyi ən yaxşı şeylə xatırlamaq istəyirdim. Müharibədən, şərqi hindular və yapon kemplərindən bəhs edirdi. Bu kitabı anam mənə 5 yaşım tamam olanda hədiyyə etmişdi. Öz masamda oturaraq məndən kilometrlərlə uzaqda külə çevrilən anamı doğru bildiyim tərzdə şərəfləndirmək, bu kitabdan onun üçün ucadan bir şeylər oxumaq istərdim.
Hamı onun haqqında tabut yanında deyir ki, anam hər zaman cəsur olub. Çünki anam hər zaman gülərüz, cəsur və xoş insan idi. Onlar mən bu dünyadan köçəndə haqqımda belə şeylər deyə bilməyəcəklər. Mən nə anam kimi optimist, nə də onun kimi gülərüzəm. Əgər bir şeyə gülsəm, deməli, həqiqətən gülməli nəsə baş verib. Mən onun kimi cəsur da deyildim. Anamın əksinə, mən qorxağam. Hər xırda şey məni təhdid edə bilir. Bu elə bir qorxudur ki, bəzən özüm özümü tanıya bilmirəm.
Stress və gərginliyə qarşı qəbul etdiyim dərmanların poetik bir adı var: “Seresta Forte”. Apteklərin bu dərmanları elədir ki, dərmanlar insanda yaranan gərginliyi aradan qaldırdıqdan sonra insan dərmanın yaratdığı yeni gərginliklə baş-başa qalır. Və beləliklə, siz bu gərginlikdən asılı vəziyyətə düşür və bu çıxılmaz labirintin içində qalırsınız. Gəlin dua edək!
Bir əlim telefonu qulağımda tutarkən, digər əlim də penisimdə ikən tamamilə çılpaq halda düşündüm: nə qədər iyrənc səslənsə də, 41 il əvvəl doğulanda və ilk dəfə anamı görəndə də, indi anamın ölüm xəbərini eşidəndə də çılpaq idim.
Məni əsmə tutdu. Bu, sadəcə soyuqla, anamın ölümü ilə bağlı deyildi. Həyatımda anamdan da çox sevdiyim insanların ölümünə şahid olmuşam. Bu əsmənin səbəbi yenə stress idi. Pəncərə yanındakı kresloda oturdum. Pəncərənin qarşısındakı plastik dərman qutularını götürdüm. “Seresta Forte” sizi stresdən uzaqlaşdırır”. Beyniniz dumanlanır və tamamilə sakitləşir. Yuxulu bir vəziyyətə düşürsünüz ki, bir neçə dəqiqədən sonra nəsə düşünmək mümkün olmur, yəqin ki, bunu körpə vaxtlarımızda çox yaşamışıq.
Eyni zamanda əlli