Topal Teymur qəhqəhə çəkir və sufiyə xələt verir.
USTADIN İMTİNASI
Suriyadan olan yəhudi, xristian, müsəlman dərviş və məzhəbi məlum olmayan insanlardan ibarət dəstə əsrin ustadı Əhməd Yasəvini görmək üçün İraqı keçib Türküstana gəlir. Ustad onları şəhər darvazasının ağzında qarşılayır, xeyli diqqət nümayiş etdirir. Onlar üçün ayrılmış otaqlara başdan-başa xalı döşənmiş, istənilən arzularını yerinə yetirmək üçün qulluqlarında xidmətçilər durmuşdu.
Çərşənbə axşamı, xüsusi təmrinlərin zamanı gəlib çatanda qonaqlar ustad Yasəvinin təkyəsinə dəvətolunma anını böyük həyəcanla gözləyirlər. Gözlənilən an, nəhayət, gəlib çatanda səksən iki zəvvardan yalnız dördünə təkyəyə girməyə icazə verilir. Qəzəbindən zəncir çeynəyən dəstə rəhbəri Yasəvinin nümayəndəsindən bu ayrı-seçkiliyə aydınlıq gətirməsini tələb edir:
– Ustadınız bizi az qala zərxaraya bürüdü, açdığı süfrədə bircə quş südü əskik idi. Bəs indi niyə bizi yanına buraxmır, axı bu anı ömrümüz boyu gözləmişik?!
Nümayəndə deyir:
– Siz bəxşişləri qəbul edəndə özünüzü təhqir edilmiş saymadınız, bunu yalnız indi, sizə nədəsə imtina ediləndə hiss edirsiniz. Bu lap körpə davranışına bənzəyir. Təkyə – Özgə dünyaların sərvət xəzinəsidir. Dükana girib şirniyyatdan gözü qamaşan uşaq hamısını birdən istəyə bilər. Yetkin adamlarsa nümayəndələrinin təkcə bir hissəsinin içəri buraxılıb lazım olanı götürməsindən və onlara gətirməsindən məmnundurlar.
BƏHAƏDDİNİN SƏHVİ
Bəhaəddin dövlət işləri ilə məşğul olan qüdrətli hökmdar idi və başqa işlər onu maraqlandırmırdı. Bir dəfə o, çiçəklənən məmləkətinə axışan çoxsaylı sərsəri və fırıldaqçıların qarşısını almaq üçün tədbir görməyi qərara alır.
Hökmdar əsgərlərə bir ay ərzində bütün dilənçiləri və sərsəriləri tutub sarayına gətirtməyi əmr edir. Sarayda yaşayan bir sufi həmin arada şahdan ezamiyyət istəyir və səyahətə yollanır.
Bəhaəddin bir ay sonra qəsrinin qarşısına yığışan sərsərilərin çoxluğunu görüb qəzəblənir və onların hamısının şallaqlanmasını əmr edir. Onda cındırından cin ürkən saray sufisi kütlənin arasından çıxıb deyir:
– Ey peyğəmbər ailəsinin varisi! Əgər öz əyanınız geyimi ucbatından cani hesab edilərək tutulubsa, məncə, buna diqqət kəsilməyinə dəyər. Əgər bizi üst-başımıza görə arzuolunmaz sayırsınızsa, qorxuram ki, rəiyyət də bundan nümunə götürə və hökmdarları daxili keyfiyyətlərinə görə deyil, təkcə geyimlərinə görə qiymətləndirə. Onda bəs ədalətli idarə hara getsin?
Bəhaəddin bu hadisədən sonra taxt-tacdan əl çəkir. O, tarixdə ən böyük sufi şeyxlərindən sayılır. Onun sərdabəsinin yanından ötüb-keçən hər kəs atdan düşür və bu dərs yaddaşlardan heç silinmir.
BƏRƏÇİ
Birisi bərəçinin Ustad Xızır olduğunu anlayır.
Xızır onun fikirlərini oxuyub deyir:
– Əgər adamları küçənin ortasında tutub onlara nə etmək lazım olduğunu desəydim, ya mənim dəli olduğumu, ya da öz maraqlarım naminə çalışdığımı düşünər və heç nə etməzdilər. Yox, əgər alim, ya da varlı adam libasına bürünüb sağa-sola məsləhət verməyə başlasaydım, onlar ya dediklərimi qulaqardına vurar, ya da, sadəcə, mənə yarınmağa çalışardılar. Amma mən kütləyə qarışıb sözümü gah burda, gah da orada deyirəm. Arada sənin kimi səsimi eşidənlər də tapılır.
BİLİYİN ÖTÜRÜLMƏSİ
Birisi Ərdəbiliyə deyir:
– Ustadların şagirdləri ilə söhbətləri barədə danışılan heyrətamiz şeylər aydınlanmağıma sirayət edir. Amma bir şey mənim üçün müəmmalı qalıb.
– Nə? – sufi soruşur.
– Siz əməllərdən danışdığınız halda, nədənsə çox vaxt onları meydana çıxaran şəraitin üzərindən keçirsiniz. Bəzən şəraiti qabartdığınız halda, iştirakçıların adını gizli saxlayırsınız. Bu cür yanaşma salnaməçilərin ənənəvi dəqiqliyindən olduqca uzaqdır.
Ərdəbili deyir:
– Əziz dost! Qarşınıza mələk çıxarsaydım, onun məhz haradan peyda olduğu sizin üçün əhəmiyyətli olardımı? Ya da sizə qədəhdən su içməyi öyrətsəydim, bu sözləri mütləq deməliydimmi: “Baxın, Xorasan sultanı suyu bu cür içir”. Suallarınızın cavabları mövcuddur, amma onlar diqqətsizlər üçündür.
BİRİ DİGƏRSİZ
Türküstandan olan sufi Əhməd Yasəvinin yanına birisi gəlib deyir:
– Öyrənmək istəyirəm, amma nə kitabların, nə də müəllimlərin köməyini istəyirəm. Çünki mənimlə Həqiqətin arasında dayanacaq istənilən müəllim müvəqqəti, istənilən kitabsa boşdur.
Yasəvi cavab verir:
– Görürəm, ağzını açmadan yemək, mədəni işə salmadan həzm etmək istəyirsən. Yoxsa könlündən ayaqların olmadan gəzmək, pulunu ödəmədən almaq keçir?.. Bəlkə də, sənə kömək edə bilərəm, amma bu təkcə sadaladığım bədən üzvlərindən ayrıldığın təqdirdə baş verə bilər! Bir təsəvvürünə gətir, həzm sistemi olmadan necə yeyə bilərsən? Yaxud bir heç saydığın sözlər olmadan sufini necə taparsan? Həqiqət istəyirsən, amma sənə uyğun mənbədən imtina edirsən? Kitablar olmadan nəzəriyyə, müəllim olmadan dərs arzulamaq, bəlkə də, çox əyləncəlidir. Yəqin, eyni uğurla möcüzə və sehrin xəyalını yaşamaq olar. Amma əyləncəni bir kənara qoyaq, bəs bilavasitə nəticə necə olsun?
O, AĞ DEYİL
Nəqşbəndi deyir:
– Bizə pənah gətirən, amma əsl ehtiyac duyduqları şeyləri almayanlar, əslində, bizə heç pənah gətirməyiblər də. Üstəlik, onlar heç vaxt kifayət qədər dolu olmayacaqlar. Nə danışmaq istəyənlərdən eşidiləsi bir sözümüz var, nə də təkcə qulaq asmaq istəyənlərə deyiləcək bir kəlməmiz.
Aldığını qəbul edən və heç nə almadığını düşünməyən kəslərə daha çox veriləcək. Burda təklif olunanlardan fərqli bir şey istəyənlər heç yerdə heç nə ala bilməyəcəklər.
Gümüş istəyən, amma gümüşün olmaması səbəbindən qızıl təklifi ilə qarşılaşan adamı xatırlayırsınızmı? O deyir: “Mən bunu xərcləyə bilmərəm, çünki o, ağ deyil”.
SUFİNİN CAVABI
Bəyazidin şagirdlərindən olan çox mömin bir nəfər ona deyir:
– Anlamıram, Allahın varlığına inanan ona təzim etmək üçün məscidə necə getməyə bilər?
Bəyazid cavab verir:
– Mənsə