Биредән бөтен Карамалы уч төбендә кебек күренә иде. Куе зәңгәр төскә кереп, Рә тавы сузылып яткан. Тау түбәсеннән берәү ат чаптырып бара, – ул, әкият батырыдай, дөрләп янган ут эченә ташланды, – кояш нуры очларында ялтыраган каеннар арасына кереп югалды. Тау артыннан дәү ут шары күтәрелеп килә. Ул күтәрелә барган саен агара, зәһәрләнә, кечерәя бара кебек.
Гариф тыкрык башындагы өйгә күз төшерде, бу өй аның карашын магнит кебек әллә кайчан үзенә тарта. Шифер түбәле, алты почмаклы өй морҗасыннан куе аксыл төтен күтәрелә, әмма һава артык дымлы булгангамы, төтен манарасы шунда ук сүтелә-тарала җиргә сыена, сыегая бара, шулай тулгана-йөри торгач, бакча башындагы ак томанга барып кушыла.
Йортның бакча ягында түбәсе балчык белән ябылган таш өй бар. Аның белән янәшә диярлек агач келәт. Карашын ала алмыйча шушы йортка карап торуының сәбәбе: бу – аның әтисе белән әнисе яшәгән йорт. Каралты-курасының барысы да сакланмаса да, таш өйләре һаман хәрабә хәлендә тора бирә. Гариф шушы таш өйдә туган. Шушы өйнең ишегалдындагы хәтфәдәй бәбкә үләне белән капланган келәмгә беренче тапкыр аяк баскан, бәлкем, төпсез ыштаннан тәпи йөреп тә киткәндер…
Карамалыда булган хәлләрне исенә төшерә башладымы, Гарифның хәтеренә әнисе әйткән сүзләр төшә. Әнисе еш кына:
– Әллә нигә шунда кайтасым килеп кенә тора, балам, – дияр иде, күз яшьләренә ирек биреп елап та алыр һәм ахырда – Әллә атагыз тарта, әллә йорт-нигезем, әллә туганнарым, – дип, капыл гына боегып калыр иде.
Гарифның күңел түрендә әнисенең сүзләре яңгырый:
– Атаң башына шул явыз Рәхим бай кияве генә җитте. Ул китергән казакларны безнең өйгә. Атаң волостька хәбәр итәргә атчабар җибәрергә дә өлгермәде.
Тик шунысы сәеррәк: Колчакның «алтын эшелонын» сакларга билгеләнгән подполковник Солодовников казаклары арасына каян һәм нинди юллар белән барып эләккән икән бу Карамалы авылының Гайзулла атлы кешесе?..
Әйе, уйланырлык иде хәлләр.
Нигә, әйтик, һәм ни өчен подполковник Солодовников Карамалыга отряд кадәр отряд җибәрә?
Гариф күз карашын Рә тавына төшерде. Нәкъ тау сыртыннан комбайн үтеп бара. Яз һәм комбайн. Ремонттан чыккандыр…
Нигә соң әле озаклады бу председатель? Автобус белән генә китәсе калган икән…
Кемдер керде. Керде дә, түргә үтмичә, ишек төбендә таптанып калды. Гариф моны күреп түгел, тоеп белде: председатель түгел бу кеше, башка берәү. Түзмәде Гариф, ишек ягына таба әйләнде. Ишек катында, түргә үтим микән, юк микән дип, шактый олы яшьләрдәге бер карт басып тора иде. Карт киң җилкәле, эре сөякле. Башында чите чучка колагыдай сәлперәйгән киез эшләпә. Тупас йөзле, сул як бите буйлап колагыннан авыз читенә чаклы яра эзе сузылган. Бу яра аның өске иренен куян ирененә охшатып калдырган, картның хәтта маңгай тирәсенә дә эз салган: сул күзе ярым йомык.
Гариф аңа дәшәргә дип авызын ачарга өлгермәде, карт икегә сынып бил бөкте – исәнләште. Гариф шуны күрде: аңа күзе төшүгә, картның күзләре капыл гына киңәеп